TY - JOUR ID - 938 TI - بررسی و تحلیل جلوه‏ های خردگریزی در اشعار صائب JO - کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی JA - KAVOSH LA - fa SN - 2645-453X AU - خاکپور, محمد AD - استاد یار دانشگاه تبریز Y1 - 2017 PY - 2017 VL - 18 IS - 34 SP - 187 EP - 218 KW - صائب KW - خردگریزی KW - سبک هندی KW - مضمون‌پردازی KW - تداعی مضامین DO - N2 - تا پیش از روزگار صفویه عوامل متعدّدی نظیر مجادلات دامنه‏دار اشاعره و معتزلیان و شکست طرف‏داران خرد در مقابل اشعریان خردگریز، غلبة اقوام بیگانه بر ایران، اشاعة نظام خانقاهی، تأسیس نظامیه‏ها و سیاست‏های خردستیز حاکمیّت‏ها موجب شده بود عقل و دانش‏های مرتبط با آن در جامعه ایرانی یکسو و واپس نهاده شود. بازتاب این تفکّر در ادبیّات فارسی، در هیئت نفی و مذمّت خرد و ترجیح عشق بر آن، با بسامد زیاد دیده می‏شود. جلوة بیشتر این موضوع سنّتی و دیرینه در آثار صائب و هم‌نسلان او قابل تأمّل است. برخی از دلایل مهمّ توجّه صائب و سرایندگان معاصر وی به موضوع تعطیلی خرد و نکوهش آن در شعر بدین ترتیب است: تقلید و تأثیرپذیری از نمونه‏های به تثبیت رسیده در آثار قدما؛ بعضی از اقتضائات و ظرفیّت‏های مهمّ سبک هندی نظیر مضمون‌پردازی، اسلوب معادله(روابط تناظری) و ایجاد تناسب و برقراری روابط شگفت‏انگیز و حیرت‌افزا میان واژگان در شعرو تأثیرپذیری از جریانات حاکم بر اوضاع اجتماعی و فرهنگی جامعه بویژه غلبة علمای اخباری و اهل حدیث بر حکماء و فلاسفه. این نوشته نشان می‌دهد که در اشعار صائب، خردگریزی با بسامد بالا و به گونه‏های متعدّدی جلوه یافته است که از آن میان به برتری عشق بر عقل، ترجیح جنون و شراب و مستی بر تعقّل و هوشیاری، تسلیم عقل در مقابل حسن و جمال یار، مذمّت خرد، پرهیز از علوم رسمی و نفی موشکافی و ردّ فلسفه و براهین منطقی می‏توان اشاره کرد. هم‏چنین این پژوهش به تحلیل علل و موجبات تحقیر خرد در دیوان صائب و جلوه‏های گوناگون آن می‏پردازد. UR - https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_938.html L1 - https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_938_020df84366809114d735141f8ea6cea3.pdf ER -