2024-03-29T03:59:29Z
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=307
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
کاوش نامه
2645-453X
2645-453X
1398
20
43
نقد روششناختی 16 مقاله در حوزۀ ادبیّات و سینما
هاله
کیانی بارفروشی
قدسیه
رضوانیان
ضرورت مطالعات میان رشتهای در پژوهشهای ادبی ایران در سالهای اخیر، به مطالعاتی در فیلم، تلویزیون، نقاشی و سایر «متون فرهنگی» منجر شده است. این رویکرد که به نظر میرسد حاصل گسترش نظریههای مرتبط با نشانهشناسی انتقادی و مطالعات فرهنگی است، به ارائۀ پژوهشهایی انجامیده است که از اهداف و بنیانهای فلسفی این نظریهها فاصله دارند. این جستار، بر نقد و تحلیل شانزده مقالۀ ادبی علمی پژوهشی با موضوع سینما متمرکز است و تلاش دارد دریابد چه ابعادی از ارتباط ادبیات و سینما بیشتر مورد توجه این پژوهشها بوده و چه وجوهی مغفول مانده است. به نظر میرسد پژوهشهای ادبی، در آثار سینمایی نیز به دنبال مؤلفههایی همچون ساختار و روایت از منظر ادبی هستند. در 80 درصد از مقالههای بررسی شده، رویکردی صرفاً ساختاری و فرمالیستی دیده میشود و از آنجا که نگاه به آثار سینمایی به مثابۀ متنی ادبی است، ویژگیهای خاص سینمایی و یا مؤلفههای فرهنگی و اجتماعی آنها به حاشیه رانده میشود. مطالعات سینمایی با رویکرد انتقادی و فرهنگی با در نظر گرفتن زیباییشناسی ویژۀ فیلمها صرفاً در تعداد معدودی از مقالهها وجود دارد. نتایج این پژوهش ضعف جدی روششناختی در حوزۀ مطالعات سینمایی در پژوهشهای ادبی را نشان میدهد؛ زیرا همۀ راههای پژوهش در سینما از منظر ادبیات به توصیف ساختار و محتوای روایتِ داستانی فیلمها ختم شده است. غلبۀ روش فرمالیستی در این حوزه، میتواند به تقویتِ این ایده بینجامد که پژوهشگران ادبی، اساساً بحثهایی همچون نقد فرهنگ از خلال تحلیل متون فرهنگی، بررسی هژمونیهای رسانهها، تحلیل آرمانهایی که متون فرهنگی عرضه میکنند و ... را خارج از حوزۀ پژوهشی ادبی میدانند و یا به دلیل سهولت نقد ساختاری اقبال بیشتری به این رویکرد، نشان میدهند.
تعامل ادبیّات و سینما
سینمای اقبتاسی
مطالعات فرهنگی
نقد روششناختی
2020
02
20
9
42
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1737_27541e31226da66ca70f56eaa51a44d0.pdf
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
کاوش نامه
2645-453X
2645-453X
1398
20
43
بررسی و تحلیل محتوای قرآنی رمان بیوتن
کیومرث
رجبی
محمدنبی
احمدی
زبان و ادبیات فارسی از دیرباز مانند دیگر زبانهای اسلامی در کنش مستقیم با قرآن کریم بوده و آثار انبوهی با محوریت قرآن کریم به زبان فارسی به رشته تحریر در آمده است. در قرن اخیر، همزمان با پیشرفت ادبیات غرب، ادبیات فارسی نیز متحول شده و در حوزه ادبیات داستانی ظهور قالبهایی چون داستان کوتاه و رمان را شاهد بودهایم. براین اساس، بسیاری از نویسندگان حوزه ادبیات داستانی به فراخور حال و استعداد خویش سعی کردهاند جلوهای از آیات قرآن کریم را در آثار خویش بازتاب دهند که هر یک در این مسیر فراز و فرودهای خاص خود را طی کردهاند. از جمله این نویسندگان می توان به رضا امیرخانی اشاره کرد که در آثار خویش به این مهم توجه داشته و در اکثر رمانهای خویش به بازتاب کلیاتی از مفاهیم و ارزشهای قرآنی پرداخته است. در میان آثار وی، رمان «بیوتن» با توجه به مسائل ساختاری، زبانی و سبکی از یک سو و رویکرد اجتماعی- انتقادی آن از سوی دیگر، از جایگاه ویژهای برخودار است. میتوان گفت وی در این اثر سعی کرده با استفاده هنری و زیبا شناختی خاص از آیات قرآن کریم به نوعی تفسیر داستانی از برخی آیات قرآن کریم بپردازد. این نوشتار که با روش توصیفی تحلیلی سامان پذیرفته، برآن است تا با اشاره به نحوه استفاده امیرخانی از واژگان و مفاهیم قرآنی، مقوله پرداخت تئوریک و شکل ساختاری خاص قلم وی در نقل و ارائه آیات قرآنی بررسی گردد و به آسیب شناسی مختصری در باب شکل ساختاری طرح مفاهیم قرآنی در رمان بیوتن پرداخته شود.
قرآن کریم
رضا امیرخانی
رمان بیوتن
درونمایه داستان
ادبیّات دفاع مقدس
2020
02
20
43
68
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1738_9520f9071076617c695b9c21ff78fe69.pdf
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
کاوش نامه
2645-453X
2645-453X
1398
20
43
پژوهشی در زندگانی، آثار و اندیشۀ جمالی تبریزی
روح اله
خادمی
محمدکاظم
کهدویی
مهدی
ملک ثابت
جمالی تبریزی از شاعران گمنام خمسهپرداز سدههای هشتم و نهم هجری است. از این شاعر ناکام خمسهای مشتمل بر پنج منظومه به نامهای «تحفةالابرار»، «مهرونگار«، «محزون و محبوب»، «هفت اورنگ» و «انوشنگنامه» باقی مانده که یگانه نسخۀ شناختهشدۀ آن در موزۀ بریتانیا نگهداری میشود. تعداد ابیات باقی مانده در این نسخه 19648 بیت است. جمالی همّت خود را مصروف تقلید از روش خمسۀ نظامی گنجوی کرده، با این تفاوت که زبان او در این خمسه ساده و بی پیرایه است. از زندگی و احوالات شخصی شاعر جز این خمسه در هیچ منبع شناختهشدهای، اطلاعی به دست نمیآید. او چهار منظومۀ اول خمسۀ خود را به امیران تیموری و منظومۀ آخر خود را به یکی از امرای قراقویونلو تقدیم کرد؛ امّا نتوانست مقبولیّتی در نظر ایشان پیدا کند. این عدم مقبولیّت، دلیل اصلی ناشناختگی و به حاشیه رانده شدن خمسۀ او بوده است. در این پژوهش، کوشیدهایم با جستجو در «خمسۀ جمالی تبریزی» به اطلاعاتی دربارۀ شاعر آن دست یافته و ضمن ترسیم طرحی از زندگی و احوال او، منظومههای وی را نیز معرّفی کنیم.
جمالی تبریزی
خمسهسرایی
شعر فارسی قرن هشتم و نهم
2020
02
20
69
102
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1739_5b9aa6fee4a75903e344ec9a25227082.pdf
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
کاوش نامه
2645-453X
2645-453X
1398
20
43
بررسی جایگاه زن و بحران خانواده در داستان معاصر براساس دو رمان فمینیستی فارسی
مریم
مقدمی
غلامحسین
غلامحسین زاده
نجمه
دری
حسن
ذوالفقاری
جنبش «فمینیسم» با هدف دفاع از حقوق زنان شکلگرفته و فرازوفرودهای بسیاری را پشت سر گذاشته است. ازجمله مسائلی که بهشدت در کانون توجه فمینیستها قرارگرفته جایگاه خانواده و مسائل مربوط به آن است. فمینیستهای افراطی با نگاهی ضد ارزشی به روابط زناشویی، ازدواجهای رسمی، فرزند آوری، تعهد در ازدواج و... استحکام خانوادهها را، بهویژه در دنیای مدرن، با خطر مواجه میسازند. در این میان، نویسندگان فمینیست در قالب خلق آثار داستانی با رویکردهای افراطی ذهنیت ضد ارزشی درباره خانواده و مسئله ازدواج را در میان خوانندگان گسترش میدهند. مقاله حاضر درصدد است تا با رویکردی آسیب شناسانه، دو رمان فمینیستی فارسی را با تأکید بر جایگاه زنان و خانواده بررسی و نقد کند. آثار منتخب شامل «سگ و زمستان بلند» از شهرنوش پارسی پور و «پرندۀ من» از فریبا وفی میشود. نتایج نشان میدهد که آثار داستانی منتخب با خلق شخصیتهای ضعیف از زنان، ترویج دیدگاههای تند علیه مردان، موردتردید قرار دادن مسألۀ ازدواج و جایگاه ارزشی خانواده، نتوانسته است به بهبود موقعیت زنان داستانها یاری برساند و با جدا ساختن آنها از جایگاه و نقش طبیعی و اجتماعیشان، قهرمانان زن را دچار بحران هویت کرده است.
شهرنوش پارسی پور
فریبا وفی
داستانهای فمینیستی
زن
بحران خانواده
2020
02
20
103
130
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1740_1b6aad71c0284fe4b329e8bfa2250c46.pdf
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
کاوش نامه
2645-453X
2645-453X
1398
20
43
ضرورت تصحیح دوباره کتاب قرّة العین
سلمان
ساکت
زهرا
محمودی
قرّةالعین یا قرّةالعیون یکی از متون کهن فارسی در زمینۀ تطبیق امثال عربی و فارسی با یکدیگر و نیز با آیات قرآن است که بیش از چهل سال پیش به کوشش امین پاشا اجلالی برمبنای دو نسخۀ دانشگاه تهران (مورّخ 867هـ . ق.) و کتابخانۀ ملّی تبریز (مورّخ 938 هـ . ق.) تصحیح و در سلسلۀ انتشارات استادان زبان فارسی چاپ و منتشر شده است. این مقاله بر آن است تا با بررسی این چاپ و مقایسۀ آن با نسخ کهن کتاب، کاستیها و اشکالات این تصحیح را نشان دهد و ضرورت تصحیح دوبارۀ آن را گوشزد نماید. در این راستا، افزون بر دو نسخۀ مورد استفادۀ اجلالی، از نسخههای همایی (مورّخ 651 هـ . ق.)، کتابخانۀ فاتح (مورّخ 722 هـ . ق.)، دو دستنویس کتابخانۀ ایاصوفیا (یکی مورّخ 897 هـ . ق.و دیگری از سدۀ نهم) و نسخۀ کتابخانۀ آیتاللّه مرعشی (مورّخ 902 هـ . ق.)، بهره برده و نشان دادهایم که انتخاب نابجای نسخ مورد استفاده علیرغم شناخت نسخ کهنتر، بهتر و صحیحتر، عدول بیجهت از ضبط نسخۀ اساس، ثبت نادرست یا بعضًا ناقص اختلاف دو نسخه و ذکر نکردن برخی اختلافات، مهمترین اشکالات این چاپ بوده است. دسترسی به دستنویسهای مهم شناخته شده و نویافته از دیگر دلایل ضرورت تصحیح دوبارۀ اثر است که از یک سو، در انتخاب ضبط صحیحتر واژهها و عبارات، مؤثر است و از سوی دیگر، نشان میدهد که مثلها، حکایات و اشعاری در متن اصلی اثر وجود داشته که در دو نسخۀ مورد استفادۀ مصحح افتادگی داشته و بدین دلیل، به کتاب راه نیافته و از چشم خوانندگان دور مانده است.
قرّةالعین (قرّةالعیون)
تصحیح متن
نسخهشناسی
امثال فارسی و عربی
2020
02
20
131
158
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1741_f83500317b80fc417cdcb5d552159bae.pdf
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
کاوش نامه
2645-453X
2645-453X
1398
20
43
تحلیل متن «نامۀ امیر مسعود به آلتونتاش خوارزمشاه» از تاریخ بیهقی بر اساس نظریة کنش گفتارِ جان راجرز سرل
زهرا
سمائی
محمد جواد
عرفانی
حسن
بساک
متنهای ادبی دارای لایههای معنایی متعددی هستند. مخاطب باید منظور گوینده یا نویسنده را از متن استخراج کند. ذهن انسان به طور خودآگاه و ناخودآگاه فرایندهایی را در خدمت میگیرد تا به این هدف برسد. چگونگی استخراج معنا و منظور نهفته در یک متن از دیرباز از سوی متخصّصان شاخههای متعدد علوم انسانی از جمله زبانشناسی و زیر شاخههای آن مورد توجه بوده است. نظریۀ «کنش گفتار» یکی از راهکارهای به دست آوردن معانی پوشیدۀ متن است. تاریخ بیهقی یکی از متون کهن نثر فارسی است که به لحاظ شیوۀ نگارش، یکی از متون طراز اول ادبیات به شمار میرود که بلاغت گفتار و توانایی خارقالعادۀ ابوالفضل بیهقی نویسندۀ آن را نشان میدهد. در این پژوهش، «نامۀ سلطان امیر مسعود به آلتونتاش خوارزمشاه» در تاریخ بیهقی بر اساس نظریة کنش گفتار و طبقه بندی پنجگانۀ جان راجرز سرل (JohnRogers Searle) تجزیه وتحلیل شده و فراوانی هریک از کنشهای موجود در متن بررسی شده است. این نظریه بر پایۀ معنی شناسی کاربردی استوار است و در حوزۀ تحلیل گفتمان قرار دارد.بررسی نامۀ امیرمسعود براساس نظریۀ مذکور نشان داد که نویسنده در این نامه از کنشهای گفتاری و ترغیبی به میزان زیاد و از کنش عاطفی به میزان کمتری استفاده کرده است و این امر بیانگر اهداف پنهانی و پوشیدة نویسندة نامه است.
کنش گفتار
تحلیل گفتمان
تاریخ بیهقی
جان راجرز سرل
سلطان مسعود
2020
02
20
159
184
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1742_be5d4010ac10816862dc7ea00f904b0f.pdf
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
کاوش نامه
2645-453X
2645-453X
1398
20
43
بررسی کاربردی و تحلیل حرف اضافه «از» در کتاب مرزبان نامه
وسام
رومیة
حمید
طاهری
رضا
سمیع زاده
یکی از مفاهیم اسـاسی و مـحل بـحث در معنیشناسی شناختی، حروف اضافه اسـت. حروف اضافه از دیرباز در متون فارسی کاربرد فراوان داشتهاند و با توجّه به تفاوتهای سبکی متون دورههای مختلف، تغییرات زیادی پذیرفتهاند و در معانی مختلفی به کار رفتهاند و کاربرد گذشته و کنونی آنها تفاوت چشمگیری با هم دارند. «از» یکی از حروف اضافۀ متممساز پیشین است که در زبان فارسی، جایگاهها و نقشهای متفاوتی را میپذیرد. کتاب مرزبان نامه، یکی از کتب تمثیلی قرن چهارم هجری است که مرزبان بن رستم به گویش طبری آن را پدید آوردهاست و در قرن هفتم، سعدالدین وراوینی آن را به فارسی برگردانده است. در این پژوهش، کاربردها و معانی حرف اضافۀ «از» در کتاب مرزباننامه بررسی شده است. از نتایج این بررسی برمیآید که به دلایلی، ازجمله تفاوتها و ویژگیهای سبکی آن دوره، تفاوتهایی در کاربرد از وجود دارد و بیانگر این است که این حرف در قرنهای پیشین و ابتدای دورۀ تکوین زبان فارسی، دلالتها و کاربردهای متعددی داشته است و در زمان حاضر بسیاری از آن کاربردها را از دست داده است.
دستور زبان تاریخی
معنا
حرف اضافه
از
مرزباننامه
کاربرد
دلالت
2020
02
20
185
216
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1743_5ef4a18899d6eda3cc30921a77ab70e0.pdf
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
کاوش نامه
2645-453X
2645-453X
1398
20
43
بررسی سیرۀ دادرسی قاضیان در قرن هفتم (با تکیه بر بوستان و گلستان سعدی و مثنوی مولوی)
عباس
ایزدی
شهرزاد
نیازی
عطامحمد
رادمنش
قضاوت و دادرسی همواره از مسألههای مهم جوامع بشری به شمار آمده و باتوجه به نقش پررنگ قاضیان در جامعه، این موضوع در ادبیات فارسی بازتاب گستردهای داشته است. در حالی که آداب قضاوت قاضیان و دادگران در متون تاریخ گمشده است، شاعران و ادیبان بتصریح یا با کنایه، به افشاگری دست زده و این، اهمیت آثار آنان را دوچندان میکند. هدف مقالۀ حاضر بررسی ادب داوری در حکایتهای دوتن از ادیبان برجستۀ ادب فارسی در قرن هفتم است تا از یک سو، طرز تلقّی و نوع واکنش شاعران و ادیبان آن دوره در برابر نابسامانی دستگاه قضا روشن گردد و از سوی دیگر، خصیصههای اخلاقی دادگر عادل با توجه به آن دوران بررسی شود. این تحقیق به روش کتابخانهای انجام شده است و ماحصل، آنکه از ابتدا و بخصوص، از تاریخ فاجعهبار حمله مغول به ایران، انحطاطی در دستگاه قضا ایجاد گردید که شاعران و ادیبان عدالتخواه را وادار کرد تا با سلاح کلام، جهاد کنند و کوس رسوایی قاضیان را در تاریخ بنوازند. همچنین، نتایج نشان داد که ادب داوری از دیدگاه سعدی و مولوی شامل صفات والای اخلاقی و فنّی همچون عدل و انصاف، علم و دانش، زهد و تقوی، فراست و تیزهوشی، رعایت شرع و قانونمداری است؛ با این تفاوت که سعدی بیشتر، به وضع موجود و واقعیت وضعیت قضاوت و احکام صادره پرداخته و در مقابل، مولوی بیشتر، به اخلاق آرمانی و فردی توجه کرده است.
قاضی
اخلاق
حکایت
سعدی
مولوی
2020
02
20
217
244
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1744_a37963395e63cd413d61d43a1606c1ac.pdf