تحلیل ساخت و معنا در مصباح‌الهدایه و نسبت آن با گفتمان عرفانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه یاسوج

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یاسوج

3 دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد واحد بوشهر/ مدرس دانشگاه آزاد بوشهرواحد سما

10.29252/kavoshnameh.19.36.171

چکیده

سخن­کاوی و تحلیل گفتمان به تجزیه و تحلیل پیوندهای درونی متن که ساختار آن را تشکیل می­دهد، می­پردازد. در درک این پیوندهای درونی، تحلیل ساختار و هماهنگی معنایی اجزا و عناصر متن ضروری است؛ زیرا منجر به خوانش عمیق اثر ادبی می­شود. برای رسیدن به این هدف نگارندگان به بررسی ساخت متنی مصباح­الهدایه که از جمله متن‌های ادبی گفتمان­مدار برجستة قرن هشتم ه.ق و نثر آن آراسته به گفتمان عرفانی است، در دو مقولة ساخت مبتدا- خبری و انسجام پرداخته­اند. در مبحث ساخت مبتدا- خبری نشان داده­اند که ساختار به کارگیری اطّلاعات در این کتاب دارای انعطاف­پذیری زیادی نیست؛ امّا فضای حاکم بر آن فضای حرکت و سلوک است. پیام اصلی نویسندة کتاب نیز این است که دینداری–یعنی همان اصل اساسی- ای که برای سلامت جامعة قرن هشتم -که دچار انحطاط اخلاقی و فساد شده و از دین فاصله گرفته- از ضروریّات است. در مبحث انسجام نیز به بررسی متن در سه بخش دستوری، واژگانی و پیوندی پرداخته شده؛ در بخش دستوری کارکردهای انسجام عبارتند از ارجاع، جانشینی و حذف که کاربرد فراون آن در متن باعث جلوگیری از ملالت و دلزدگی در خواننده و همچنین ترغیب وی برای خواندن متن شده است. در بخش انسجام واژگانی نیز تکرار و هم‌آیی که نقش مهمّی در القای معانی، زیبایی­آفرینی، تأثیرپذیری بیشتر و همچنین یکپارچگی معنای متن و زنجیرة انسجامی آن دارند، تبیین گشته­اند. در مبحث عناصر پیوندی ادوات پیوندی بین جملات متن در عوامل ربط افزایشی، سببی، تقابلی و زمانی تشریح شده است و در نهایت  این نتایج به دست آمده که بسامد مؤلّفه­های افزایشی و سببی بیشتر از سایر عوامل پیوندی کاربرد دارد که این خود می­تواند به دلیل تأثیرپذیری از موضوع مورد بحث و همچنین اقناع مخاطبان باشد. روش کار در این مقاله دستور کار مایکل هالیدی و رقیّه حسن است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Structure and Content in Mesbaholhedayeh and its relation with Mystical Discourse

نویسندگان [English]

  • abdolmajid mohagheghi 1
  • fatemeh hayatdavoodi 2
  • mitra akbarzadeh 3
1 member of yasooj university
چکیده [English]

Discourse and conversational analysis pay attention to the analysis of the text. Literary text like any other work for the reproduction and dissemination of specific conversation can be analyzed. Mesbaholhedayeh as an example of literary text with its conversational structure belongs to 8th  century (A. H.). It has a mystical discourse and includes a prose focusing on religious orientation toward human life which was deteriorated in 8th century (A.H.). The main aim of the study has been to see how the discourse elements in three areas of grammatical, lexical and textual components have come together to create a coherent mystical text. In grammatical part of the study the cohesion elements like ellipses and references and substitutions have been reviewed. In lexical part of the work, the authors have treated the repetition and homophones in the text.
In the textual part of the study the authors have been concerned with relationship of the points in the text through causal, additional and contrastive transitional markers.
The findings of the study show that the relational markers like additive and causal markers which help to improve the cohesion of the text have been more used than the other markers. These markers have more effect to convince the readers of the text. The theory of texture by Michael Halliday and Roughieh Hassan is used to underlie the study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mystical Conversation
  • Making and Meaning
  • Literary Texts
  • Mesbaholhedayeh

مراجع

1-   قرآن کریم.
2- البرزی، پرویز(1386)،  مبانی زبان‌شناسی متن، تهران، انتشارات امیرکبیر.
3- پاینده، حسین(1382)، گفتمان نقد، تهران، نشر روزنگار.
4- ترزا و دیگران(1389)، دربارة تجربة دینی، ترجمة مالک حسینی، تهران، نشر هرمس.
5- زرّین­کوب، عبدالحسین(1389)، ارزش میراث صوفیه، تهران، انتشارات امیرکبیر.
6- صاحب اختیاری، بهروز(1375)، عبید زاکانی؛ لطیفه پرداز و طنزآور بزرگ ایران، تهران، انتشارات اشکان و انتشارات هیرمند.
7- غلامرضایی، محمّد(1388)، سبک­شناسی نثرهای صوفیانه، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
8- فرای، نورتروپ(1379)، رمز کلّ؛ کتاب مقدّس و ادبیّات، ترجمة صالح حسینی، تهران، انتشارات نیلوفر.
9- فرج، حسام احمد(2007م)، نظریة علم‌النّص، قاهره، مکتبة الآداب.
10- فرکلاف، نورمن(1379)، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمة فاطمه شایسته پیران و دیگران، تهران، انتشارات مرکز مطالعات رسانه­ها.
11- کاشانی، عزّالدّین‌محمود(1387)، مصباح­الهدایه و مفتاح­الکفایه، مقدّمه، تصحیح و توضیحات عفّت کرباسی و محمّدرضا برزگر خالقی، چاپ سوم، تهران، انتشارات زوّار.
12- لطفی‌پورساعدی، کاظم(1371)، درآمدی بر اصول و روش ترجمه، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
13- محمّد، عزّة شبل(2007م)، علم لغة‌النص، قاهره، مکتبة الآداب.
14- مورنو، آنتونیو(1388)، یونگ، خدایان و انسان مدرن، ترجمة داریوش مهرجویی، تهران، انتشارات مرکز.
15- مولوی، جلال­الدّین‌محمّد(1373)، مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، تهران، انتشارات امیرکبیر.
16- میلز، سارا(1382)، گفتمان، ترجمة فتّاح محمّدی، زنجان، نشر هزارة سوم.
17- مهاجر، مهران و محمّد نبوی(1376)، به سوی زبانشناسی شعر؛ ره­یافتی نقش­گرا، تهران، نشر مرکز.
ب)مقالات
1- افراسیاب­پور، علی­اکبر(بی­تا)، «اخلاق در مصباح­الهدایه»، مجلّة اخلاق، شمارة 22، صص92-69.
2- امیری خراسانی، احمد و حلیمه علی­نژاد(1394)، «بررسی عناصر انسجام متن در نفثة­المصدور بر اساس نظریة هالیدی و حسن»، متن­پژوهی ادبی، سال 19، شمارة63، صص32-7.
3- امینی، عالیه(1390)، «قابلیّت­های تصویری نمادها در هنر دینی»، کتاب ماه هنر، شمارة152، صص88-82.
4- ایشانی، طاهره و ناصرقلی سارلی(1390)، «نظریة انسجام و هماهنگی انسجامی و کاربست آن در یک داستان کمینة فارسی(قصّة نردبان)»، دو فصلنامة علمی- پژوهشی زبان‌پژوهی دانشگاه الزّهرا(س)، سال دوم، شمارة4، صص78-51.
5- آل­بویه لنگرودی، عبدالعلی و علیرضا نظری(1391)، «هم‌آیی واژگانی و نقش آن در انسجام خطبه­های نهج‌البلاغه»، فصلنامة ادبیّات دینی، شمارة3، صص44-23.
6- براتی، محمود(1394)، «وقت حافظ»، مجلّة پژوهش‌های ادب عرفانی(گوهر گویا)، سال نهم، شمارة اوّل، صص128-99.
7- خوشحال دستجردی، طاهره(1381)، «مقایسة طریقت­نامة عمادالدّین فقیه کرمانی و مصباح­الهدایه عزّالدّین محمود کاشانی»، مجلّة پژوهشی دانشگاه اصفهان(علوم انسانی)، جلد چهاردهم، شمارة 2، صص100-77.
8- سجودی، فرزان و زینب اکبری(1393)، «تحلیل انتقادی گفتمان مقامات مشایخ صوفیه»، کهن­نامة ادب پارسی، سال پنجم، شمارة چهارم، صص97-73.
9- شعبانزاده، مریم(1384)، «بررسی جنبه­های فرهنگ­نگاری در مصباح­الهدایه»، مجلّة زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال سوم، صص78-63.
10- فعّالی، محمّدتقی(1381)، «تجربه­گرایی دینی و قرائت­پذیری»، کتاب نقد، شمارة 23، صص54-39.
11- فقیه ملک مرزبان، نسرین و مرجان فردوسی(1391)، «تحلیل انتقادی گفتمان صوفیانه در گلستان سعدی»، کهن­نامة ادب پارسی، سال پنجم، شمارة سوم، صص120-87.
12- لطفی پورساعدی، کاظم(1371)، «درآمدی به سخن­کاوی»، مجلّة زبانشناسی، سال 9، شمارة اوّل، صص39-9.
13- محمّدرضایی، محمّد(1381)، «نگاهی به تجربة دینی»، قبسات، شمارة 26، صص22-3.
14- معین­الدّینی، فاطمه(1382)، «شگردهای ایجاد انسجام متن در کلیله و دمنه»، مجلّة فرهنگ، شمارة 46و 47، صص326-303.
15- نوروزی، حامد وغلام‌حسین غلامحسین­زاده(1388)، «نقش عوامل ربط زمانی در انسجام»، کاوش­نامه، سال 10، شمارة 19، صص122-97.
16- واعظ، سعید(1383)، «پژوهشی در اشعار عربی مصباح­الهدایه و مفتاح­الکفایه»، فصلنامة پژوهش­های ادبی، شمارة 5، صص164-147.
17- یارمحمّدی، لطف‌الله و مجید خسروی نیک(۱۳۸۲)، «شیوه‌ای در تحلیل گفتمان و بررسی دیدگاه‌های فکری اجتماعی»، نامة فرهنگ، شمارة ۴۲، صص۱۸۱ـ۱۷۳.
ج)پایان‌نامه
1- علیجانی، فریبا(1372)، عوامل ربط به عنوان ابزاری برای انسجام متن، پایان­نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، استاد راهنما: علی اشرف صادقی.
د) منابع لاتین
1- Halliday & Hasan (1976), Cohesion in English, London: Longman.
2- Halliday,M.A.K,(1985), An-introducetion-to-Functional Grammar. London: Edward Arnold.
3- Halliday, Michael Alexandre Kikwood, An Introduction to Functional Grammar, (London: Edward Arnold, 1985), p. xiv-xiii.
4- Salkie, Raphael(1995), Text and Discourse Analysis, London& New yourk, Routledge.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار