ضرورت تصحیح مجدد کلیات وحشی بافقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی

2 استاد دانشگاه اصفهان

چکیده


کلیات اشعار وحشی بافقی (939– 991؟) یک بار در سال (1338) به تصحیح دکتر حسین آذران (نخعی) و به وسیلۀ انتشارات امیرکبیر در فروردین (1339) منتشر شده‌است که شاید در آن زمان بهترین تصحیح آثار وحشی بوده‌است. اما به دلایلی که اشاره می‌شود نیازمند تصحیح مجدد است؛ این‌کار با روشی علمی و دقیق انجام نشده‌است. در این کار از چهار نسخه استفاده شده‌است که همۀ آن‌ها از جهت قدمت، صحت و جامعیت اعتبار کافی ندارند و همچنین شامل همۀ آثار شاعر نیستند؛ ضمن این‌که ابهام و اشتباهات بسیار از قبیل: خوانش‌های نادرست، گزینش‌های نامناسب، گزارش‌های نادرست و خطاهای چاپی، نگارشی و ویرایشی بسیار در آن وارد شده‌است. کاستی‌ها و ایراداتی نیز به حواشی آن راه یافته‌است. افتادگی‌های مکرر تک‌بیتی و چندبیتی و اشعار نویافتۀ در نسخه‌های قدیم‌تر که مورد استفاده مصحح نبوده‌است، حدود %10 به آثار شاعر می‌افزاید. این مقاله می‌کوشد ضمن نقد و بررسی روش تصحیح و تدوین دیوان چاپ‌ شده و اعتبارسنجی نسخه‌های مورد استفاده و ارائۀ نمونه‌هایی از اشکالات موجود، لزوم تصحیح دوبارۀ کلیات وحشی را تبیین کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

necessity of return corection of divan e vahshi e bafghi.

نویسندگان [English]

  • seid mahmoud reihani 1
  • Mahmood Barati 2
1 phD student
2 Associate professor of Isfahan University
چکیده [English]

Complete poetical work of Vahshi Bafghi (939-991) was emended once in (1338) by Dr Hossein Azaran (Nakha’s) & has been published by Amirkabir publication in Farvardin )1339) that maybe has been the best emendation of Vahshi’s works in that time. But for some reason that are mentioned it is needed to emend again.This emendation hasn’t been done with a scientific & exact method. In this emendation four versions has been used that all of those don’t have enough validity considering oldness, accuracy & universality also don’t include all of poet’s works. In addition to vagueness & mistakes such as: miss readings, inappropriate choices, false reports, many printing, writing & editing errors it also has shortcomings & problems in margins. Frequent elimination of single & several couplet & new finding poems in older versions that haven’t been used by proof-reader increase the poet’s work about (10%). This article tries to criticize emendation & composition method of printed poetical work & validate using versions & represent examples of existing problems & also to explain necessity of explain necessity of further emendation of Vahshi’s poetical work.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Version study
  • Critical emendation
  • Tenth Century Poem
  • Vahshi
  • general poetry of Vahshi
اوحدی حسینی دقاقی بلیانی اصفهانی، تقی‌الدّین محمّد(1389)، عرفات‌العاشقین، تصحیح ذبیح‌الله صاحبکاری و آمنه فخر احمد، با نظارت محمّد قهرمان، تهران، انتشارات میراث مکتوب.
2- پورجوادی، نصرالله(1373)، دربارة ویرایش(برگزیدة مقاله‌های نشر دانش)، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
3- دانش‌پژوه، محمّدتقی(1348)، فهرست میکروفیلم‌های کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
4- درایتی، مصطفی(1389)، فهرست‌واره دست‌نوشت‌های ایران(دنا)، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
5- دستور خطّ فارسی(1381)، مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی(چاپ دوم 1382)
6- دهخدا، علی‌اکبر(1373)، لغت‌نامه، تهران، مؤسّسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
7- زرّین‌کوب، عبدالحسین(1383)، یادداشت‌ها و اندیشه‌ها، تهران، نشر سخن.
8- سمیعی گیلانی، احمد(1391)، نگارش و ویرایش، تهران، انتشارات سمت.
9- شمیسا، سیروس(1385)، سبک‌شناسی شعر، تهران، نشر میترا.
10- صفا، ذبیح‌الله(1364)، تاریخ ادبیّات در ایران، تهران، نشر فردوس.
11- گلچین معانی، احمد(1362)، مقدّمة تذکرة میخانه، تهران، نشر اقبال.
12- مایل هروی، نجیب(1380)، تاریخ نسخه‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطّی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
13- محتشم کاشانی، کمال‌الدّین(1380)، هفت دیوان محتشم کاشانی، تصحیح عبدالحسین نوایی و مهدی صدری، تهران، انتشارات میراث مکتوب.
14- نظامی، الیاس بن یوسف(1370)، مخزن‌الاسرار، شرح بهروز ثروتیان، تهران، انتشارات برگ.
15- وحشی بافقی، شمس‌الدّین محمّد(یا کمال‌الدّین)(1338)، دیوان، ویراستة حسین نخعی، تهران، انتشارات امیر کبیر. 
16- -----------------------(1335)، دیوان کامل(با سرگذشت وحشی)، به قلم ایرج افشار، تهران، انتشارات امیرکبیر.
17- -----------------------(2536)، دیوان کامل وحشی بافقی، با مقدّمة سعید نفیسی، حواشی از م. درویش، تهران، انتشارات جاویدان.
18- هدایت، رضاقلی‌خان(1339)، مجمع‌الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، انتشارات امیر‌کبیر.   
ب) مقالات:
1- سهیلی خوانساری، احمد(1337)، «نامه‌ای از وحشی»، «توشه»، 1(4)، صص27-25.
2- صالح صدیقی، اویس(1350)، «اشعار چاپ نشدة وحشی بافقی»، «هلال»، شمارة113، تیر، صص27-22.
3- عابدی، امیرحسن(1375)، «نسخة خطّی پرارزش از کلّیّات وحشی»، «آشنا»، (5) 29، خرداد، صص80-77.
4- مایل هروی، نجیب(1384)، «گفته‌ها و ناگفته‌ها دربارة تصحیح متون»، «کتاب ماه» (کلّیّات)، مرداد و شهریور، صص25-14.
5- مسرّت، حسین(1373)، «نامه‌ای از وحشی بافقی»، «گلچرخ»، 3 (10)، تیر، صص47-44.
6- ----------(1373)، «اشعار چاپ نشدة وحشی»، مجلّة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، 18 (1)، ص10.
ج) نسخه های خطّی:
1- صابر شیــرازی، مهــدی(ف1280؟)، فرهاد و شیرین، تهـران، کتابخانة مجلس
شورای اسلامی. نمرة مسلسل1126، [نسخة خطّی] تاریخ کتابت1277.
2- وحشی بافقی، شمس‌الدّین محمّد(یا کمال‌الدّین)(ف991 ﮬ .ق)، خلدبرین، تهران، کاخ موزة گلستان، نمرة مسلسل2224، [نسخة خطّی] تاریخ کتابت1000ﮬ .ق.
3- -----------------------(ف991 ﮬ .ق.)، کلّیّات، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، نمرة مسلسل60، [نسخة خطّی] تاریخ کتابت1063ﮬ .ق.
4- -----------------------(ف991 ﮬ .ق)، دیوان، موزة بریتانیا، OR: 326، [نسخة خطّی] تاربخ کتابت قرن11ﮬ .ق.
5- -----------------------(ف991ﮬ .ق)، دیوان، موزة بریتانیا، OR:103726، [نسخة خطّی] تاریخ کتابت1034ﮬ .ق.
6- -----------------------(ف991ﮬ .ق)، دیوان، تهران، کتابخانة مجلس، نمرة مسلسل1159، [نسخة خطّی] تاریخ کتابت قرن11 ق.
7- -----------------------(ف991ﮬ .ق)، دیوان، تهران، کتابخانة ملک، نمرة مسلسل4908، [نسخة خطّی] تاریخ کتابت قرن11ﮬ .ق.
8- -----------------------(ف991ﮬ .ق)، کلّیّات، تهران، کتابخانة مجلس، نمرة مسلسل1160، [نسخة خطّی] تاریخ کتابت قرن13ﮬ .ق.
9- -----------------------(ف991ﮬ .ق)، کلّیّات، تهران، کتابخانة ملّی، نمرة مسلسل5150، [نسخة خطّی] تاریخ کتابت1077 ق.
10- وحشی بافقی، شمس‌الدّین محمّد(یا کمال‌الدّین)(ف991ﮬ .ق)، کلّیّات، تهران، کتابخانة ملّی، نمرة مسلسل16634، [نسخة خطّی] تاریخ کتابت1009ﮬ .ق.  
11- ----------------------(ف991ﮬ .ق)، نامه به مطلوب، تهران، کتابخانة ملک، نمرة مسلسل16/ 4171، [نسخة خطّی] تاریخ کتابت قرن11ﮬ .ق.
12- ----------------------(ف991ﮬ .ق)، کلّیّات، تهران، کتابخانة ملّی، نمرة مسلسل16888، [نسخة خطّی] تاریخ کتابت قرن11ﮬ .ق.
13- ----------------------(ف991ق)، دیوان، تهران، کتابخانة مجلس، نمرة مسلسل2/16960، [نسخة خطّی] تاریخ کتابت قرن11ﮬ .ق.
14- ----------------------(ف991ﮬ .ق)، دیوان، تهران، کتابخانة مجلس، نمرة مسلسل9072، [نسخة خطّی] تاریخ کتابت قرن1010ﮬ .ق.                                         
15- ----------------------(ف991ﮬ .ق)، دیوان، تهران، کتابخانة مجلس، نمرة مسلسل7819، [نسخة خطّی] تاریخ کتابت قرن11ﮬ .ق.
16- ----------------------(ف991ﮬ .ق)، کلّیّات، دانشگاه میشیگان، نمرة مسلسل 335، [نسخة خطّی] تاریخ کتابت قرن11ﮬ .ق.
17- ----------------------(ف991ﮬ .ق)، فرهاد و شیرین، دانشگاه هاروارد، نمرة مسلسل22، [نسخة خطّی] تاریخ کتابت قرن11ﮬ .ق.
18- ----------------------(ف991ﮬ .ق)، ناظر و منظور، دانشگاه اصفهان، نمرة مسلسل316، [نسخة خطّی] تاریخ کتابت قرن11ﮬ .ق.
19- وصال شیرازی، میرزا شفیع(ف1262ﮬ .ق)، فرهاد و شیرین، تهران، کتابخانة ملّی، نمرة مسلسل15105-5، [نسخة خطّی] تاریخ کتابت 1263ﮬ .ق.