روش ها و انگیزه های تحوّل انواع ادبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 دانشیارزبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان

10.29252/kavosh.2020.13559.2729

چکیده

بحث دربارۀ انواع ادبی، پیوسته از جمله مباحث پراهمیّت برای پژوهش­گران در حوزۀ نظریه­ های ادبی بوده است. از زمان مطرح شدن انواع ادبی ـ عصر ارسطو ـ تحت عنوان «ژانرها» تا به امروز، مباحثاتی جدی و گسترده دربارۀ این موضوع شکل گرفته است. از مهم‌ترین پرسش ­ها در این عرصه، چگونگی و چرایی پدید آمدن انواع ادبی تازه است. پرسش ­هایی از این دست نشان از آن دارد که انواع ادبی در طول حیات خود تغییر و گسترش یافته ­اند. بر این پایه، مبحث روش‌ها و انگیزه‌های تحوّل انواع ادبی شکل می‌گیرد.
این مقاله که با روش توصیفی-تحلیلی پیش می­ رود، تلاش دارد ضمن تعریف انواع ادبی، به پرسش چگونگی و چرایی تحوّل این انواع پاسخ دهد. نتیجۀ به دست آمده نشان از آن دارد که انواع ادبی جدید، عموماً از رهگذر تغییر یا احیای انواع ادبی قدیم و با روش‌هایی مانند تغییر موضوع، تغییر اندازه، تغییر ماهیّت، ترکیب دو یا چند نوع ادبی، تغییر کانون توجّه و ... پدید می‌آیند. انگیزه‌های این تغییرات نیز عبارتند از سفارش یا نیاز جامعه، طرز تعامل اثر با واقعیّت، ضرورات ناشی از شیوۀ بیان، وضعیّت خاصّ مخاطب، کارآمدتر بودن نوع ادبی منسوخ و معرّفی آن، و یا هم­سو کردن خود با یک خرده­فرهنگ.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Methods and motives for the evolution of literary types

نویسندگان [English]

  • Roqayyeh Farahani 1
  • Alireza Fouladi 2
1 PhD student in Persian Language and Literature, Institute of Humanities and Cultural Studies
2 Associate Professor, University of Persian Language and Literature, Kashan University
چکیده [English]

Literary genres have always been one of the most important topics for researchers in the field of literary theories. Since the advent of literary genres in Aristotle era, there has been a serious and wide-ranging debate on this issue. One of the most important questions is how and why new literary genres emerged. Questions like these indicate that literary genres have changed and expanded over time. On this basis, the issue of methods and motives for the evolution of literary genres has been formed. This article, which proceeds with a descriptive-analytical method, seeks to answer the question of how and why literary types evolve while defining literary types. The result shows that new literary types have generally emerged through the change or revival of old literary types as well as through the change of the subject, size or nature, combination of two or more literary types, or change of the focus. Also, the motives of these changes are the order or need of the society, the way the work interacts with reality, the necessities arising from the way of expression, the special situation of the audience, the more efficiency of the outdated literary types, or adaptation to a subculture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Literary genres
  • Genre theory
  • Combination of literary genres
  • Literature sociology

مراجع

الف) کتاب­ها
1. آرین­ پور، یحیی (1387). از صبا تا نیما، چ9، تهران: زوّار.
2. ---------- (1387). از نیما تا روزگار ما، چ5، تهران: زوّار.
3. اخوان­ ثالث، مهدی (1349). از این اوستا، چ2، تهران: مروارید.
4. ------------ (1369). تو را ای کهن بوم و بر دوست دارم، چ2، تهران: مروارید.
5. ازغدی، یوسف (1384). مدایح رضوی و چند شعر دیگر به لهجۀ مشهدی، به کوشش محمّد قهرمان، مشهد: آستان قدس رضوی، شرکت به­نشر.
6. اسیری­لاهیجی، شمس­الدین محمّد (1368). اسرارالشهود، با تصحیح و مقدّمۀ سیّدعلی آل­داوود، بی­جا: مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
7. اعتصامی، پروین (1333). دیوان قصاید و مثنویّات و تمثیلات و مقطّعات خانم پروین اعتصامی، چ4، تهران: ابوالفتح اعتصامی.
8. امیری فیروزکوهی، سیّدکریم (1369). دیوان امیری فیروزکوهی، به کوشش امیربانو فیروزکوهی، چ2، [تهران]: سخن.
9. امین­پور، قیصر (1363). در کوچۀ آفتاب، بی­جا: حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
10. ایبسن، هنریک (1398). مرغابی وحشی، برگردان: میرمجید عمرانی، تهران: مهراندیش.
11. براهنی، رضا (1393). خطاب به پروانه­ها و چرا من دیگر شاعر نیمایی نیستم، چ 6، تهران: مرکز.
12. بهار، محمّدتقی (1397). دیوان ملک­الشعرای بهار، گردآوردۀ سیّد محمود فرّخ خراسانی، به کوشش مجتبی مجرّد و سیّد امیر منصوری. تهران: هرمس.
13. بهمنی، محمّدعلی (1392). مجموعه اشعار محمّدعلی بهمنی، تهران: نگاه.
14. ترقّی، بیژن (1382). آن سوی باد، مجموعه غزلیّات و نوسروده­های نوذر پرنگ، تهران: سنایی.
15. تودوروف، تزوتان (1387). مفهوم ادبیّات، ترجمۀ کتایون شهپر راد، تهران: قطره.
16. تولّلی، فریدون (1348). التفاصیل، چ3، تهران: انتشارات کانون تربیت شیراز.
17. جلال­الممالک، ایرج­میرزا (1353). دیوان کامل ایرج­میرزا، به اهتمام محمّدجعفر محجوب، چ 3، بی­جا: اندیشه.
18. حافظ، شمس­الدین محمّد (1368). دیوان خواجه شمس­الدین محمّد حافظ شیرازی، به­تصحیح عبدالرّحیم خلخالی، تهران: کتاب­فروشی حافظ.
19. حسینی گیلانی، سیداشرف­الدین (1386). دیوان کامل نسیم ­شمال، تصحیح فریدون سامانی­پور، تهران: سعدی.
20. حمیدی شیرازی، مهدی (1366). دیوان حمیدی؛ پس از یک سال، تهران: پاژنگ.
21. داد، سیما (1390). فرهنگ اصطلاحات ادبی، چ5، تهران: مروارید.
22. درودیان، ولی­الله (1396). گزینۀ اشعار نوذر پرنگ، تهران: مروارید.
23. دوبرو، هدر (1389). ژانر (نوع ادبی)، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: مرکز.
24. رزمجو، حسین (1370). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
25. رستگار فسایی، منصور (1373). انواع شعر فارسی، شیراز: نوید شیراز.
26. زرقانی، سیّدمهدی (1395). تاریخ ادبیّات ایران، تهران: فاطمی.
27. زرویی نصرآباد، ابوالفضل (1376). تذکرۀالمقامات، بی­جا: گل­آقا.
28. زرّین­کوب، عبدالحسین (1381). ارسطو و فنّ شعر، چ 3، تهران: امیرکبیر.
29. سبزیان، سعید و میرجلال­الدین کزّازی (1388). فرهنگ نظریّه و نقد ادبی، تهران: مروارید.
30. شاملو، احمد (1377). مجموعۀ آثار، دفتر یکم، شعرها 1323ـ1378، چ 10، تهران: نگاه.
31. شفیعی ­کدکنی، محمّدرضا (1390). با چراغ و آینه؛ در جست­وجوی ریشه­های تحوّل شعر معاصر، چ2، تهران: سخن.
32. ------------------ (1391). رستاخیز کلمات، درس­گفتارهایی دربارۀ نظریّۀ ادبی صورت­گرایان روس، چ3، تهران: سخن.
33. ------------------ (1386). زمینۀ اجتماعی شعر فارسی، تهران: اختران.
34. شکسپیر، ویلیام (1396). مکبث، ترجمۀ علیرضا مهدی­پور، چ2، تهران: چشمه.
35. شمس لنگرودی، محمّدتقی (1372). مکتب بازگشت، تهران: مرکز.
36. شمیسا، سیروس (1376). انواع ادبی، چ5، تهران: فردوس.
37. شهریار، سیّدمحمدحسن (1371). کلیّات دیوان شهریار، چ11، [تهران]: نگاه، زرّین.
38. صائب ­تبریزی، محمّدعلی (1375ـ1383). دیوان صائب تبریزی، جلد 4، 5 و 6، چ4، به­کوشش محمّد قهرمان: تهران، علمی و فرهنگی.
39. عبادیان، محمود (1379). انواع ادبی؛ شمّه­ای از سیر گونه­های ادب در تاریخ ادبیّات فارسی، تهران: حوزۀ هنری.
40. عنصری بلخی (1363). دیوان عنصری بلخی، به تصحیح و مقدّمۀ سیّد محمّد دبیرسیاقی، چ2، بی­جا: کتاب­خانۀ سنایی.
41. فرّخی، حسین (1368). نمایش­نامه­نویسی در ایران، تهران: فرهنگستان هنر.
42. فرّخی­یزدی، محمّد (1389). دیوان فرّخی­یزدی، با تصحیح و مقدّمۀ حسین مکّی، چ14، تهران: امیرکبیر.
43. فردوسی، ابوالقاسم (1386). شاهنامه، به­کوشش جلال خالقی­مطلق، تهران: مرکز دایرۀالمعارف بزرگ اسلامی.
44. قائم­مقام فراهانی، ابوالقاسم، (بی­تا) منشآت قائم­مقام فراهانی، گردآورنده: معتمدالدوله حاج فرهادمیرزا، بی­چا، بی­جا: آپادانا و ارسطو.
45. قهرمان، محمّد (1388). خِدِی خدای خودُم، سروده­هایی به لهجۀ تربتی، مشهد: ترانه.
46. کهنمویی­پور، ژاله، نسرین­دخت خطّاط و علی افخمی (1381). فرهنگ توصیفی نقد ادبی؛ فرانسه ـ فارسی، تهران: مؤسّسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
47. معلّم دامغانی، علی (1379).  گزیدۀ ادبیّات معاصر، تهران: کتاب نیستان.
48. مقدادی، بهرام (1397). دانش­نامۀ نقد ادبی، چ2، تهران: چشمه.
49. مکاریک، ایرنا ریما (1384). دانش­نامۀ نظریّه­های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمّد نبوی، تهران: آگه.
50. ملک­پور، جمشید (1363). ادبیّات نمایشی در ایران، 3ج، بی­جا: توس.
51. موسوی گرمارودی، علی (1358). در فصل مردن سرخ، تهران: راه امام.
52. مولانا جمال­الدین ابواسحق حلّاج اطعمۀ شیرازی (1382). کلیّات بسحق اطعمه، تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران: میراث مکتوب، با همکاری بنیاد فارس­شناسی.
53. میرخدیوی، اصغر (1385). کشکول خنده، گزینۀ شیرین­ترین لطایف نظم و نثر و اشعاری به لهجۀ مشهدی از آداب و رسوم خراسان، مشهد: دستور.
54. ناتل خانلری، پرویز (1394).  گزینۀ اشعار پرویز ناتل خانلری، به کوشش ترانه ناتل خانلری، تهران: مروارید.
55. نراقی، احمد ابن محمّدمهدی (1362). مثنوی طاقدیس، به همراه منتخبی از غزلیّات عالم ربّانی، حاج ملّااحمد فاضل نراقی، چ 2، بی­جا: امیرکبیر.
56. نیستانی، منوچهر (1393). مجموعه اشعار منوچهر نیستانی، تهران: نگاه.
ب) مقالات
1. باختین، میخائیل (1390). «گفتاری در باب گونه­های سخن»، ترجمۀ قدرت قاسمی­پور، نقد ادبی، س4، ش15، صص113ـ 136.
2. پورنامداریان، تقی (1386). «انواع ادبی در شعر فارسی»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه قم، س1، ش3، صص7 ـ 22.
3. جواری، محمّدحسین و محسن آسیب­پور (1387). «طبقه­بندی انواع ادبی از منظر نظریّه­پردازان مکتب رمانتیسم»، نقد زبان و ادبیات خارجی، س1، ش1، صص33 ـ 55.
4. دارم، محمود (1381). «انواع ادبی»، کتاب ماه ادبیّات و فلسفه، ش54 و 55، صص40 ـ 47.
5. رحیم­پور، مهدی (1385). «کتابی دیگر دربارۀ انواع ادبی»، کتاب ماه ادبیّات و فلسفه، ش106 و 107 و 108، صص108 ـ 115.
6. زرقانی، سیّد مهدی (1388). «طرحی برای طبقه­بندی انواع ادبی در دورۀ کلاسیک»، پژوهش­های ادبی، س6، ش24، صص81 ـ 106.
7. سلطان­محمّدی، امیر، سیّدمهدی نوریان و اسحاق طغیانی (1397). «چند بحث تازه در باب گونه­های ادبی (ژانرهای ادبی)» (1395) پژوهش­نامۀ نقد ادبی و بلاغت، س7، ش1، صص95ـ112.
8. شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1352). «انواع ادبی و شعر فارسی»، خرد و کوشش، ش11 و 12، صص96 ـ 119.
9. ------------------- (1372). «انواع ادبی و شعر فارسی»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، ش32، صص4 ـ 9.
10. عمارتی­مقدّم، داوود (1389). «نقش موقعیّت در شکل­گیری ژانر؛ معرّفی یک روی­کرد»، نقد ادبی، س4، ش15، صص87 ـ 111.
11. فراهانی، رقیّه و علیرضا فولادی (1393). «نوع ادبی قضیّه در وغ­وغ ساهاب صادق هدایت»، فرهنگ و ادبیّات عامه، س2، ش3، صص 153ـ180.
12. -------------------- (1393). «تزریق در شعر عصر صفوی»، کهن­نامۀ ادب پارسی، س5، ش2، صص 109ـ139.
13. فرشیدورد، خسرو (1358). «انواع ادبی در اروپا و ایران؛ پژوهشی در نقد تطبیقی و مقایسه­ای»، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش99 و 100، صص42 ـ 69.
14. قاسمی­پور، قدرت (1391). «درآمدی بر نظریّۀ گونه­های ادبی»، ادب­پژوهی، ش19، صص29 ـ 56.
15. ----------- (1389). «وجه در برابر گونه؛ بحثی در قلمرو نظریّۀ انواع ادبی»، نقد ادبی، س3، ش10، صص63 ـ 89.
16. کائدی، شهره (1382). «نوع ادبی، امروزه نوع دیگری است؛ با نگاهی انتقادی به چند نقد نوعی»، پژوهش­نامۀ ادبیات کودک و نوجوان، ش35، صص130ـ 138.
17. گرجی، مصطفی (1388). «انواع ادبی و اضطراب­های بشری با توجّه به آرای پل تیلیش»، نقد ادبی، س2، ش6، صص185 ـ 198.
18. واعظ­زاده، عبّاس، ابوالقاسم قوام، عبدالله رادمرد و مریم صالحی­نیا (1393) «تأمّلی در نظریّۀ انواع در ادبیّات فارسی»، نقد ادبی، س7، ش28، صص79 ـ 111.
 
ج) منابع لاتین
1. Abrams, M. H., with contributions by Georrrey Galt Harphom (2005). A Glossary of Litterary Terms, 8th edited, Boston, Thomson Wadsworth.
2. Cuddon, J. A. (1984). A Dictionary of Literary Terms, (7th Ed.) United States of America, Penguin Books.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار