تحلیل انتقادی رمان اشکانه (بر اساس نظریۀ فرکلاف)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه شهید بهشتی

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی،دانشکده ادبیات و علوم انسانی،دانشگاه شهیدبهشتی،تهران،ایران

10.29252/kavosh.2022.17865.3226

چکیده

از آغاز جنگ ایران و عراق، سه نسل از نویسندگان در وادی رمان پایداری قلم‌زده‌اند. در این رمان‌ها، همسو با تغییراتی که در فرآیندهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه صورت گرفته است، شاهد تحوّل تدریجی و پیدایش گفتمان‌های تازه‌ای هستیم. رمان «اشکانه»، از ابراهیم حسن‌بیگی، ازجمله رمان‌های حوزۀ پایداری است که با رویکردی تقریباً متفاوت نسبت به آثار پیشین، در دو دهه پس از جنگ به نگارش درآمده است. یکی از مهم‌ترین مضامینی که در این اثر برجستگی یافته، دگردیسی در ساختار کلان و آرمان‌های پس از دوران جنگ است.
این جستار در پی آن است که با بازخوانش رمان اشکانه در قالب رویکرد انتقادی فرکلاف (Fairclough)، به شیوۀ تحلیلی ـ توصیفی، گفتمان‌های موجود در آن را در معرض کاوش قرار دهد و پاسخگوی این پرسش باشد که آیا گفتمان حاکم بر فضای داستان، در خدمت حفظ روابط قدرت ایدئولوژیک در لایه‌های ساختار اجتماعی صورت‌بندی شده یا در جهت تضعیف و دگرگونی آن است. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که نویسندۀ رمان اشکانه با بازنمایی تحوّلات ناشی از سلطۀ گفتمان سازندگی در سطوح اجتماعی-فرهنگی-اقتصادی جامعۀ پس از جنگ و برجسته‌سازی چرخش‌های ایجادشده در عرصۀ چشم‌اندازهای هویتی این دوره، درصدد انتقاد از نظام معنایی مسلّط بر دوران سازندگی و تضعیف روابط قدرت موجود در لایه‌های ساختار اجتماعی این دوره برآمده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critical analysis of the novel Ashkaneh based on Fairclough's theory

نویسندگان [English]

  • Aram Rahimian 1
  • Maryam Mosharrafolmolk 2
  • Ahmad Khatami 2
1 P.h.d student of Persian language and literature,Faculty of literature and human sciences,Shahid Beheshti university,Tehran,Iran
2 Professorof Persian Language and Literature Dep. Faculty of Literature and Human sciences,Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

      Since the beginning of the Iran-Iraq war, three generations of writers have written novels on the resistance. In these novels, in line with the changes that have taken place in the social, cultural and political arenas of the society, one can observe a gradual transformation and the emergence of new types of discourse. Ebrahim Hasanbeigi's novel Ashkaneh is one of the works in the resistance literature written during two decades after the war with an almost different approach compared to previous works. An important theme highlighted in this work is the transformation in macro-structures and ideals after the war. Through a descriptive-analytical method, this study seeks to examine the discourse in the novel Ashkaneh based on Fairclough's critical approach and to answer the question ‘Does the discourse of the story serve to maintain the ideological power relations in the layers of the social structure or does it aim to weaken and transform it?’. The findings of the research indicate that the author of the novel presents the developments caused by the dominance of construction discourse at the social, cultural and economic levels of the post-war society and highlights the changes that have occurred in the identity of this period. Thereby, it criticizes the semantic system that dominates the era of construction and weakens the existing power relations in the layers of the social structure in this period.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ashkaneh novel
  • Ebrahim Hasanbeigi
  • Resistance literature
  • Critical analysis of Fairclough's discourse
  • Constructivist discourse
  1. الف) کتاب­ ها

    1. قرآن کریم (1394)، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای، تهران، پیام عدالت.
    2. آقاگل‌زاده، فردوس (1394)، تحلیل گفتمان انتقادی، تهران، علمی و فرهنگی.
    3. حسن‌بیگی، ابراهیم (1396)، اشکانه، چاپ نهم، تهران، قدیانی.
    4. دستغیب، عبدالعلی (1386)، از دریچة نقد، به کوشش علیرضا قوجه‌زاده، جلد 1، تهران، مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران.
    5. زیباکلام، صادق (1382)، وداع با دوم خرداد، تهران، روزنه.
    6. سلطانی، علی‌اصغر (1384)، قدرت، گفتمان و زبان، تهران، نی.
    7. سنگری، محمّدرضا (1389)، ادبیات دفاع مقدس، تهران، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدّس.
    8. شعیری، حمیدرضا (1385)، تجزیه‌وتحلیل نشانه-معناشناختی گفتمان، تهران، سمت.
    9. صفاریان، غلامعلی و فرامرز معتمد دزفولی (1387)، سقوط دولت بازرگان، تهران، قلم.
    10. فارسون، سمیح و مهرداد مشایخی (1379)، فرهنگ سیاسی در دورۀ جمهوری اسلامی ایران، ترجمۀ معصومه خالقی، تهران، باز.
    11. فاولر، راجر (1395)، سبک و زبان در نقد ادبی، ترجمة مریم مشرف، تهران، سخن.
    12. فرخزاد، فروغ (1376)، دیوان اشعار، چاپ پنجم، تهران، مروارید.
    13. فرکلاف، نورمن (1379)، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمة فاطمه شایسته‌پیران و دیگران، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
    14. فوزی‌تویسرکانی، یحیی (1384)، تحوّلات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی ایران (1380-1357)، جلد 2، تهران، عروج.
    15. قوچانی، محمّد (1385)، پدرخوانده و راست‌های جوان: افول اصلاح‌طلبان و ظهور اصول‌گرایان، چاپ دوم، تهران، سرایی.
    16. کردزاده‌کرمانی، محمّد (1380)، اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی ایران، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
    17. مجلسی، محمّدباقر (1403 ه.ق)، بحارالانوار، جلد 65، بیروت، الوفاء.
    18. مرتجی، حجت (1378)، جناح‌های سیاسی در ایران امروز، تهران، روزگار.
    19. میرعابدینی، حسن (1396)، صدسال داستان‌نویسی ایران، جلد 3 و 4، چاپ ششم، تهران، چشمه.
    20. نظری، علی‌اشرف (1387)، گفتمان هویت و انقلاب اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

    ب) مقالات

    1. آقاگل‌زاده، فردوس (1386)، «تحلیل گفتمان انتقادی و ادبیات»، ادب پژوهی، دوره 1، شمارۀ 1، صص 17-27.
    2. امیراحمدی، هوشنگ (1374)، «ارزیابی عملکرد برنامه اول و چالش‌های برنامه دوم»، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شمارۀ 91 و 92، صص 94-105.
    3. ایزدی، رجب‌ و امیر رضایی‌پناه (1392)، «مبانی اجتماعی و اقتصادی تحوّل در گفتمان جمهوری اسلامی ایران»، جستارهای سیاسی معاصر، سال 4، شمارۀ 10، صص 47-74.
    4. خرمشاد، محمّدباقر و جواد جمالی (1397)، «امر سیاسی و گفتمان‌های سیاسی در ایران بعد از انقلاب اسلامی (1392-1357)»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، سال 15، شماره 54، صص 165-184.
    5. شعیری، حمیدرضا (1388)، «مبانی نظری تحلیل گفتمان رویکرد نشانه- معناشناختی»، پژوهشنامه فرهنگستان هنر، دوره 1، شمارۀ 12، صص 54-72.
    6. فاضلی، نعمت‌الله و روزبه کردونی (1387)، «رفاه و گفتمان سازندگی»، فصلنامه علوم اجتماعی، دورة 15، شمارۀ 41، صص 125-161.
    7. مدنی، سعید و فریبا نظری (1386)، «بررسی تأثیر گفتمان رسمی بر روایت زنان از جنگ ایران و عراق»، پژوهش­های جامعه شناختی ، سال 1، شمارۀ 4، صص 125-149.
    8. نواختی‌مقدم، امین و امیر رضائی‌پناه (1392)، «بسترهای اقتصادی گفتمان‌های چیره در جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات سیاسی، سال 5، شمارۀ 19، صص 113-144.

    پایان‌نامه‌ها

    1. دست‌خشگ، علی (1392)، تحلیل گفتمانی رمان‌های اسماعیل فصیح و محمدرضا کاتب، پایان نامة کارشناسی ارشد، به راهنمایی حسینعلی قبادی، دانشگاه تربیت مدرس.
    2. رخنیه، نوال (1395)، تحلیل گفتمان انتقادی ده رمان نوجوان در حوزۀ دفاع مقدّس (براساس نظریۀ نورمن فرکلاف)، پایان نامة کارشناسی ارشد، به راهنمایی محمّدرضا صرفی، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
    3. رمضانی سربندی، نسیمه (1396)، سبک‌ شناسی رمان‌های ابراهیم حسن‌بیگی، پایان نامة کارشناسی ارشد، به راهنمایی مهین­دخت فرّخ نیا، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
    4. مهرآقا، سودابه (1392)، مطالعة مقایسه‌ای نقش زن در ادبیّات داستانی دفاع مقدّس سه دهه پس از انقلاب اسلامی با تکیه بر نه رمان این دوره، پایان نامة کارشناسی ارشد، به راهنمایی محمّدرضا موحدی، دانشگاه قم.

    روزنامه‌ها

    1. 1. حسینیان، روح‌الله (بهمن1375)، بدون عنوان. صبح امروز، شماره 66، ص 17.
    2. ری‌شهری، محمّد (8 بهمن 1375)، بدون عنوان، کار و کارگر، ص 4.