ناکامیهای شاعران درباریاز آغاز شعر فارسی تا حمله مغول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه یزد

2 عضو هیات علمی

چکیده

باتشکیلحکومتهایایرانیدرقرنهایسوّموچهارموحمایتهایامرایاینحکومتهاازشعرفارسی،هرروزتعدادبیشتریبهشعروشاعریرویآوردند. اینرونددردورانحکومتهایغیرایرانی­­ایکهپسازسامانیانبرایرانفرمانرواییکردند،حتّـیگاهباشدّتبیشترینیزادامهیافت. داستانپاداشهاوامتیازاتمختلفیکهشاعراندردربارهامی­یافتند،درمنابعتذکره­ایوتاریخیذکرشدهاست. درعینحال،پیوستنبهدرباروتقرّببهپادشاهان،رنجهاوناکامیهایینیزبرایشاعرانبههمراهداشتهاست. درباربرایشاعران،خطرآفرینبوده،آزادیشانرامحدودمی­کردهوگاهحتّیآنانرابهتحملتوهینهاوآزارهانیزوامی­داشتهاست.درنتیجةاینوضعیت،بسیاریازآنان،ازشعروشاعریاظهاربیزاریوحتّیعده­ایازدربارکناره­گیریکردند.
      دراینمقاله،ابتداانواعناکامیهاییکهشاعرانرادرمحدودةزمانیازآغازشعرفارسیتاحملةمغول،آزردهساخته،ذکرشدهاست. اینناکامیهابهترتیببسامدعبارتنداز: فقریانیازمادّی،بازماندنازسیروسفر،بی­توجّهیبهشاعرانیاعدمتوجّهکافیبهآنان،زندانیشدن،راندهشدنازدربار،مرگبراثرارتباطبادربار،هجوشدن،عزلشدنازمقامخود،تبعید،تعقیب،مصادرةاموالوواداشتهشدنبهکارهایپست. درمرحلةبعد،علّتوقوعاینناکامیهابررسیونشاندادهشدهاستکهاستبدادحکومتهایایندوره،تغییرشرایطسیاسیواجتماعیوخسّتممدوحان،درکنارعواملروانیوشخصیتیشاعراندرباریودرمواردیاقبالبد،دروقوعاینناکامیهامؤثّربوده­اند. درادامه،بازتابناکامیهایشاعراندرشعرآنانبررسیشدهاست. دراینبخشبهاعتذاریه­ها،شکواییه­هاومفاخره­هایشاعرانکهغالباً،حاصلناکامیهایآنان،پرداختهشدهاست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Disappointment of the Court Poets from the Beginning of Persian Poetry to Mongol Invasion

نویسندگان [English]

  • Somayeh Farazmand 1
  • s.Mahmood Elhambakhsh 2
1 yazduniversity
چکیده [English]

With the establishment of Iranian governments through the third and fourth centuries A.H. and their encouragement, more and more poets inclined to poetry. During the reign of non-Iranian governments ruling after the Samanid era, this trend continued even more highly than before. So that a great number of scientists and the learned ones in hope for income and profits, began to compose panegyric poems about the kings and dignitaries. One can find some details about the rewards and applauds gained by the poets at courts in different historical and anthology books. Meanwhile, joining the court and attendance of the kings has caused some sufferings and disappointments for them, too.
The court environment created dangers and limited the freedom of the poets. In many cases, it even made them tolerate insults and pains while sometimes they only achieved a little sum of money. As a result of this condition which continued more intensely through the fifth and sixth centuries, we find many poets who displayed hatred towards poetry or even left the court.
In this essay, firstly, the variety of disappointments imposed on the poets during the period between the rise of Persian poetry and the Mongol invasion is investigated. We can enumerate them according to the quantity and frequency of each one as follows: Poverty and lack of welfare, disability to travel through the country or abroad being forgotten and lack of attention towards them, being imprisoned, banishment from the court, unexpected death subject to court conditions, being lampooned, deposal of ones, tenure, going on exile, being under legal pursuance, requisition of patrimony and tolerating base jobs.
After that, the cause of these disappointments is studied which shows that the dictatorship of the rulers in this era, the change in political and social conditions, the increase in the number of poets and the meanness of the patrons along with some psychological factors in the poets' characters as well as ill fate in some cases have affected the appearance of these disappointments. This part also deals with the poems including apology, complaint and self-glorying of the poets mainly caused by their disappointments

کلیدواژه‌ها [English]

  • Panegyric poem
  • Court poets
  • Poets' disappointments
  • Complaint
  • Self-glorying
الف) کتاب ها
1- انوری،اوحدالدّین،(1372)، دیوان، به اهتمام محمّدتقی مدرّس رضوی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
2- بیهقی،ابوالفضل،(1356)، تاریخ بیهقی، تصحیح علی اکبر فیّاض، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی.
3- جمال­الدّین عبدالرزّاق،(1362)، دیوان، تصحیح حسن وحید دستگردی، چاپ دوم، تهران، انتشارات کتابخانة سنایی.
4- ----------(1362)، حدائق السحر فی دقایق الشعر، به تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران، انتشارات سنایی و طهوری.
5- خاقانی، افضل­الدّین،(1378س)، دیوان، به کوشش ضیاء­الدّین سجّادی، چاپ ششم، تهران، انتشارات زوّار.
6- دولتشاه سمرقندی،(1382)، تذکرة ­الشّعرا، به اهتمام و تصحیح ادوارد براون، تهران، انتشارات اساطیر.
7- رشیدالدّین وطواط،(1339)، دیوان، تصحیح سعید نفیسی، تهران، انتشارات کتابخانة بارانی.
8- سجادی، ضیاء الدین، مقدمه بر دیوان خاقانی¬ خاقانی
9- سید حسن غزنوی،(1362)، دیوان، تصحیح محمدتقی مدرّس رضوی، چاپ دوم، تهران، انتشارات اساطیر.
10- صفا، ذبیح­اللّه، (1372)، تاریخ ادبیات در ایران، چاپ دوازدهم، تهران، انتشارات فردوس.
11-  ظفری، ولی­اللّه، (1364)، حبسیه در ادب فارسی، تهران، انتشارات امیر کبیر.
12- ظهیرالدّین فاریابی،(1381)،دیوان، تصحیح امیرحسن یزدگردی، به اهتمام اصغر دادبه، تهران، نشر قطره.
13- عمادالدّین کاتب، محمّد بن محمّد،(1400)، تاریخ آل سلجوق، بیروت،بی نا.
14- عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر (1373)، قابوسنامه، به اهتمام وتصحیح غلامحسین یوسفی، چاپ هفتم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
15- عوفی، محمّد، (1361)، لباب­الالباب، به اهتمام ادوارد براون، تهران، کتابفروشی فخر رازی.
16- فرّخی سیستانی، (1378)، دیوان، تصحیح محمّد دبیر سیاقی، چاپ دوم، تهران، انتشارات زوّار.
17- قاضی مرادی، حسن، (1389)، در پیرامون خودمداری ایرانیان، چاپ ششم، تهران، انتشارات کتاب آمه.
18- مسعود سعد، (1364)،دیوان، به اهتمام و تصحیح مهدی نوریان، اصفهان، انتشارات کمال.
19- مؤتمن، زین­العابدین، (1364)، شعر و ادب فارسی، چاپ سوّم، تهران، انتشارات زرّین.
20- میر باقری­فرد، علی اصغر و دیگران، (1383)، تاریخ ادبیات ایران1، چاپ دوّم، تهران، انتشارات سمت.
21- نظامی عروضی،(1379)، چهارمقاله، به اهتمام محمّد معین، چاپ یازدهم، تهران، انتشارات صدای معاصر.
22- نفیسی، سعید، مقدمه بر دیوان رشید وطواط¬رشیدوطواط.
23-هدایت، رضا قلی­خان،(1366)، مجمع­الفصحا، به کوشش مظاهر مصفّا، تهران، انتشارات امیرکبیر.
ب) مقالات
1- باقری، مهری، (1384)، «باربد»، دانشنامة زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، جلد اوّل، صص674-676.
2- شهیدی، سیّد جعفر، (1350)، « تطوّر مدیحه­سرایی در ادبیات فارسی تا قرن هشتم»، نامة مینوی زیر نظر حبیب یغمایی و ایرج افشار، تهران، انتشارات جاویدان، صص 266-298.
3- فلسفی، نصراللّه،(1330)، « زندگانی شاعران درباری»، هشت مقالة تاریخی و ادبی، انتشارات دانشگاه تهران، صص157-180.