کارکردهای هنری عناصر چهارگانه در قصاید خاقانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه یاسوج

چکیده

بی تردید خاقانی، شاعر بزرگ قرن ششم، صاحب سبک خاصی است. هرچند در این روزگار آوردن زیورهای لفظی و معنوی و مقوله های چهارگانه بیان ذهن همۀ شاعران را به خود معطوف کرده بود اما قصاید خاقانی مظهر و جلوه گاه بلا منازع این آرایه ها و آراستن ها است. جولان بی مانند خاقانی در آوردگاه های علمی چون تاریخ، فلسفه، طب، نجوم، داستان های پیامبران، قرآن و کلام ، تفسیر و اسطوره های ایرانی و ... دیوان او را همانند دائره المعارفی کرده است. عناصر چهارگانه یکی از مضامین و مفاهیمی است که به شکل گسترده و هنری در شعر خاقانی نمود دارد. هرچند عناصر اربعه قبل از خاقانی در شعر دیگرشاعران بکار رفته است اما خاقانی از نظر بسامد فراوان و جلوه های هنری و تصویرپردازی شاعرانه، آنها را ناهمگون از دیگر شاعران پارسی گوی بکار برده است. مقاله حاضر بر آن است، فراوانی و چگونگی به کارگیری چهار عنصر را به عنوان یک مفهوم و مضمون شعری در قصاید خاقانی بررسی نماید و هنر نمایی این شاعر بزرگ را در این باره بسنجد. برای این منظور ابتدا شیوه های صوری کاربرد عناصر دسته بندی وبیان شده است. ژرف نگری های شاعرانه خاقانی به این عناصر سبب برجستگی های خاص هنری در ابیات وی شده است ، از این روی در بخش دیگر مقاله به گونه های متنوع این برجسته سازی های هنرمندانه پرداخته شده است و در پاره آخر این پژوهش به نقش چهارعنصر در تصویرآفرینی در قصاید خاقانی توجه شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Artistic Functions of the Four Elements in Khaqani’s Odes

چکیده [English]

Khaqani, the great 12th century Persian poet, has undoubtedly a unique style. Although at that time embellishing writing with figurative language and the expression of tetra partite issues had obsessed the mind of many poets, Khaqani’s odes is the best in this regard. Khaqani’s unrivalled knowledge in history, philosophy, medicine, astrology, stories of prophets and, the Quran, interpretation and hermeneutics, and Persian myths has virtually made his Divan of Odes an encyclopedia. The four elements is a topic that is extensively used in his poetry. The frequency, artistic and the imagistic use of these elements have made him a unique poet in approaching them. The present paper makes an attempt to study the frequency and the way these elements are employed in his odes. For this reason, these elements has been classified formally. Afterwards, other aspects of this artistic feature are addressed and at the end of this study the role of these four elements in creating images in Khaqani's poetry is studied.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Four Elements
  • Aestheticism
  • Khaqani
  • Ode
  • Eloquence

مراجع

1- قرآن کریم
2- ابواسحق ابراهیم النیسابوری(1340)، قصص الانبیاء، تصحیح حبیب یغمایی، تهران، بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
3- ابن سینا، ابوعلی الحسین‌بن‌علی(1993 م)، القانون فی الطّب، ج 1، بیروت، مؤسّسة الطّباعیة و النّشر عزالدّین.
4- پیر بایار، ژان( 1391)، رمزپردازی آتش، ترجمة جلال ستاری، چاپ سوّم، تهران، نشر مرکز.
5- ثروت، منصور(1379)،فرهنگ کنایات، چاپ سوم، تهران، انتشارات سخن.
6- خاقانی شروانی(1373)، دیوان خاقانی، تصحیح و تعلیقات سیّد ضیاءالدّین سجّادی، تهران، انتشارات زوّار.
7- خلف تبریزی(1330)، برهان قاطع، تصحیح محمّد معین، تهران، انتشارات زوّار.
8.- دهخدا، علی اکبر(1361)، لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران، موسسه لغتنامه دهخدا.
9- سجّادی، سیّدضیاء‌الدّین(1374)، فرهنگ لغات و تعبیرات باشرح اعلام و مشکلات دیوان خاقانی شروانی، تهران، انتشارات زوّار.
10- سعدی شیرازی، شیخ مصلح‌الدّین(1379)، گلستان، مقدّمه و تعلیقات سیّد کمال حاج‌سیّدجوادی، تهران، انتشارات الهدی.
11- شمیسا، سیروس(1381)، نگاهی تازه به بدیع، (ویرایش دوم) چاپ چهاردهم، تهران، نشر فردوس.
12-ـــــــــــــــــ(1368)، فرهنگ تلمیحات، چاپ دوم، تهران، نشر فردوس.
13- شمیسا، سیروس(1383)، معانی و بیان، تهران، نشر فردوس.
14- عبدالباقی، محمّدفواد(1378) ، المعجم المفهرس لاالفاظ القرآن الکریم، تهران، انتشارات سبحان.
15- غیاث‌الدّین رامپوری(1375)، غیاث اللّغات، چاپ دوم، تهران، انتشارات   امیر‌کبیر.
16- فروزانفر، بدیع‌الزّمان(1362)، مأخذ قصص و تمثیلات مثنوی، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
17-کزّازی، میرجلال الدّین(1380)، گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی، چاپ دوم، تهران، نشر مرکز.
18- ماهیار، عبّاس(1373)، گزیدة اشعار خاقانی، تهران، انتشارات قطره.
19- مستوفی، حمدالله(1339)، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
20- معین، محمّد(1371)، فرهنگ فارسی معین، تهران، انتشارات امیرکبیر.
21- نجم رازی، نجم‌الدّین ابوبکر(1371)، مرصادالعباد، به اهتمام محمّد امین ریاحی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
22- نظامی گنجوی(1377)، کلّیات خمسه، تصحیح وحید دستگردی، چاپ هفتم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
23- نظامی عروضی سمرقندی ، احمدبن عمربن علی(1333)، چهار مقاله، تصحیح محمّد قزوینی، به کوشش محمّد معین، تهران، کتاب‌فروشی زوّار.
24- همایی، جلال‌الدّین(1368)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ ششم، تهران، مؤسّسة نشر هما.
ب)مقالات:
1- بافتی، رضا و رئیسی، نغمه(1388)،تاثیر روان بر اثر هنرمند، فصلنامة روانشناسی و هنر، شمارة7، پاییز1388، صص44-45.
 
کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی
دوره 17، شماره 32
فروردین 1395
صفحه 103-138

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار