تأثیر ساقی‌نامه بر آمیختگی زبان حماسی و غنایی در حملة حیدری راجی کرمانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان

چکیده

حملة حیدری راجی کرمانی یکی از حماسه‌های دینی معروف در ادب فارسی است. در این منظومة حماسی بر خلاف اصول و شاخص‌های نوع ادبی حماسه، بیست‌ و هشت ساقی‌نامه به کار رفته است. دربارة علل استفاده راجی از ساقی‌نامه در یک متن حماسی و تفاوت آن با گذشتگان و درنهایت تأثیر آن بر زبان شعر، پیش از این مطالبی به صورت کلّی مطرح شده بود. نگارنده برای روشن‌ترشدن ابعاد این موضوع، بر آن شد تا در قالب این مقاله، مطابق با الگوهای بررسی زبان شعر، تأثیر این ساقی‌نامه‌ها را بر آمیختگی زبان حماسی با زبان غنایی در حملة حیدری راجی کرمانی بررسی کند. در این بررسی مشخص شد که اولاً راجی کرمانی در این کار، مقلد نظامی بوده و ثانیاً استفادة زیاد وی از ساقی‌نامه‌ با واژگان، ترکیبات، تصاویر و مضامین غنایی‌ در مواضع مختلف یک منظومة حماسی، سبب شده که زبان در این اثر از وحدت و یکپارچگی زبان حماسی برخوردار نباشد؛ به عبارت دیگر، زبان در این اثر، متأثر از کاربرد وسیع ساقی‌نامه و محتوای دینی و تاریخی اثر، به آمیزه‌ای از زبان حماسی و غنایی تبدیل شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Effect of Saghinameh application on blending of the epic and lyric language in Raji Kermani’s Hamleye Heidari

نویسنده [English]

  • asghar shahbazi
assistant professor of Farhangian University
چکیده [English]

The Raji Kermani’s Hamleye heidari [Hiedari attack] is one of the famous religious epics of Persian literature in which, Contrary to epic literary principles and indicators, 28 Saghinamehs have been used. Some contents have been represented sporadically and generally about the cause of this type of application and its difference with the ancients and ultimately its effect on language. To clarify the dimensions of this subject, the author aimed to examine the effects of these Saghinamehs on blending the epic and lyric language of the Raji Kermani’s Hamleye heidari considering the Patterns of reading the poetry language detecting that excessive using of Raji from Saghinameh with lyric vocabularies, combinations and images in different places of an epic poem causes that the language of this work has no unity and integrity of the epic language criterion (Ferdousi’s Shahnameh); so that it can be claimed that the language has been changed into a blending of epic and lyric language affected by the issues about the era style (prevalence of Saghinameh template and religious poetry), individual style (the poet’s lack of epic mind) and the historical and religious content of the work.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Raji Kermani
  • Hamlehe Heidary
  • religious epics
- اته، هرمان(1356)، تاریخ ادبیّات فارسی، ترجمة صادق رضازاده شفق، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
2- اشرف‌زاده، رضا(1378)، نوبت‌زن کوی ساقی، مشهد، انتشارات آیینة اندیشه.
3- باذل مشهدی(1364)، حملة حیدری، تهران، نشر اسلام.
4- پارساپور، زهرا(1383)، مقایسة زبان حماسی و غنایی با تکیه بر خسرو و شیرین و اسکندرنامة نظامی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
5- دانشور، محمّد(1375)، تاریخچة محلّة خواجه‌خضر کرمان، کرمان، انتشارات انجمن کرمان‌شناسی.
6- دیوان‌بیگی شیرازی، سیّد احمد(1364)، حدیقة‌الشّعرا، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، نشر زرّین.
7- راجی کرمانی، ملّابمانعلی(1338)، حملة حیدری، تهران، انتشارات اسلامیّه.
8- _______________(1379)، حملة حیدری، به تصحیح یحیی طالبیان و محمود مدبّری، کرمان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان و مؤسّسة فرهنگی و انتشاراتی عماد کرمانی.
9- رضایی، احترام(1388)، ساقی‌نامه در شعر فارسی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1372)، صور خیال در شعر فارسی، چاپ پنجم، تهران: آگاه.
 10- صفا، ذبیح‌الله(1373)، تاریخ ادبیّات در ایران، تهران، انتشارات فردوس و مجید.
11- ________(1369)، حماسه‌سرایی در ایران، چاپ پنجم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
12- فخرالزّمانی، ملّاعبدالنّبی(1340)، تذکرة میخانه، با تصحیح و مقدّمة احمد گلچین معانی، تهران، نشر اقبال.
13- فردوسی، ابوالقاسم(1375)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، زیر نظر احسان یارشاطر، کالیفرنیا و نیویورک، انتشارات مزدا با همکاری بنیاد میراث ایران.
14- وامق، محمّدعلی(1371)، تذکرة میکده، به کوشش حسین مسرّت، تهران، نشریات ما.
15- هدایت، رضاقلی‌خان(1339)، مجمع‌الفصحا، به کوشش مظاهر مصفّا، تهران، انتشارات امیرکبیر.
ب) مقالات:
1- اشرف‌زاده، رضا(1380)، «مقام راجی در ساقی‌نامه‌سرایی»،چاپ‌شده در مجموعه مقالات همایش بزرگداشت ملّابمانعلی راجی کرمانی، به کوشش یحیی طالبیان، کرمان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان و مؤسسة فرهنگی و انتشاراتی عماد کرمانی، صص362-349.
2- بصیری، محمّدصادق(1380)، «فاصلة زیباشناسی در حماسة تاریخی حملة حیدری»، چاپ‌شده در مجموعه مقالات همایش بزرگداشت ملّابمانعلی راجی کرمانی، به کوشش یحیی طالبیان، کرمان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان و مؤسّسة فرهنگی و انتشاراتی عماد کرمانی، صص52-43.
3- بهزادی اندوهجردی، حسین(1349)، «حملة حیدری یا بزرگترین حماسة مذهبی فارسی»، نامة آستان قدس رضوی، دورة هشتم، شمارة 4، صص178-174.
4- جلالی پندری، یدالله(1389)، «حملة حیدری»، مندرج در دانشنامة جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حدّاد عادل، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، ج14، صص213-209.
5- جوکار، منوچهر(1385)، «ملاحظاتی در ساختار ساقی‌نامه با تأکید بر دو نمونة گذشته و معاصر»، فصلنامة پژوهش‌های ادبی، شماره‌های 12 و13، صص122-99.
6- حاکمی، اسماعیل(1380)، «شیوة سخن‌سرایی راجی کرمانی»، چاپ‌شده در مجموعه مقالات همایش بزرگداشت ملّابمانعلی راجی کرمانی، به کوشش یحیی طالبیان، کرمان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان و مؤسّسة فرهنگی و انتشاراتی عماد کرمانی، صص58-53.
7- زرقانی، سیّد مهدی(1384)، «یک الگو برای بررسی زبان شعر»، مجلّة مطالعات و تحقیقات ادبی، سال دوم، شمارة 5 و 6، صص84-55.
8- سلطانی گردفرامرزی، علی(1380)، «ساقی‌نامه‌های راجی کرمانی در حملة حیدری»، چاپ‌شده در مجموعه مقالات همایش بزرگداشت ملّابمانعلی راجی کرمانی، به کوشش یحیی طالبیان، کرمان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان و مؤسّسة فرهنگی و انتشاراتی عماد کرمانی، صص386-363.
9- شمشیرگرها، محبوبه(1389)، «بررسی سبک‌شناسانة حماسه‌های دینی در ادب فارسی»، مجلّة تاریخ ادبیّات دانشگاه شهید بهشتی، شمارة 3/64، صص160-133.
10- شهبازی، اصغر و مهدی ملک‌ثابت(1391)، «الگوی بررسی زبان حماسی»، مجلّة پژوهش زبان و ادبیّات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی جهاد دانشگاهی، شمارة 24، صص179- 143.
11- _____________________(1393)، «نقد زبان حماسی در حملة حیدری باذل مشهدی»، مجلّة ادب و زبان دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شمارة 35، صص379- 345.
12- _____________________(1393)، «نقد زبان حماسی در خاوران‌نامة ابن‌حسام خوسفی»، مجلّة جستارهای ادبی دانشگاه فردوسی مشهد، شمارة 185، صص 117- 89.
13- صادقیان، محمّدعلی(1374)، «آهنگ حماسی در کلام فردوسی»، مندرج در مجموعه مقالات کنگرة جهانی بزرگداشت فردوسی(نمیرم از این پس که من زنده‌ام)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
14- صرفی، محمّدرضا(1380)، «بررسی عناصر سازندة شعر در حملة حیدری»، چاپ‌شده در مجموعه مقالات همایش بزرگداشت ملّابمانعلی راجی کرمانی، به کوشش یحیی طالبیان، کرمان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان و مؤسّسة فرهنگی و انتشاراتی عماد کرمانی، صص42-29.
15- فضیلت، محمود(1380)، «سبک‌شناسی حملة حیدری راجی کرمانی»، چاپ‌شده در مجموعه مقالات همایش بزرگداشت ملّابمانعلی راجی کرمانی، به کوشش یحیی طالبیان، کرمان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان و مؤسّسة فرهنگی و انتشاراتی عماد کرمانی، صص28-9.
16- کیوانی، مجدالدّین(1386)، «حملة حیدری»، مندرج در دانشنامة زبان و ادب فارسی، زیر نظر اسماعیل سعادت، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص756-752.
17- مدبّری، محمود(1380)، « تاریخچة ساقی‌نامه‌سرایی»، چاپ‌شده در مجموعه مقالات همایش بزرگداشت ملّابمانعلی راجی کرمانی، به کوشش یحیی طالبیان، کرمان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان و مؤسّسة فرهنگی و انتشاراتی عماد کرمانی، صص348-337.
18- ناظرزادة کرمانی، فرهاد(1380)، «حمله‌خوانی گونة مهمی از نقالی مذهبی در ایران»، چاپ‌شده در مجموعه مقالات همایش بزرگداشت ملّابمانعلی راجی کرمانی، به کوشش یحیی طالبیان، کرمان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان و مؤسّسة فرهنگی و انتشاراتی عماد کرمانی، صص300-287.
19- هاشمی، سیّدمرتضی(1393)، «نکته‌ای چند دربارة تحوّل شکلی و معنایی ساقی‌نامه‌ها با تأکید بر تذکرة میخانه»، مجلّة ادب فارسی، سال چهارم، شمارة 14، صص99-81.
20- یوسفی، غلامحسین(1369)، «موسیقی کلمات در شعر فردوسی»، مجلّة ادبستان فرهنگ و هنر، شمارة 12، صص16-8.