نمادشناسی جامه‌های سرخ در ادب فارسی (از آغاز تا دورة مشروطه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دبیرآموزش و پرورش- مدرس دانشگاه فرهنگیان اراک

2 استاد دانشگاه اراک

چکیده

همواره بخشی از فرهنگ و وهویّت هر جامعه‌ای در جامه‌های آن سرزمین نمایان است. گام‌هایی که برای شناخت جامه‌های ایرانی برداشته شده با پژوهش‌های باستان‌شناسی همراه بوده است و کمتر به ادبیّات و آثار ادبی که زبان ثبت تاریخ و فرهنگ ایران است توجّه شده است. درحالی‌که بررسی جایگاه جامه‌ها و لباس‌ها در آثار ادبی می‌تواند راهگشای بسیاری از پژوهش‌های انسان‌شناسی فرهنگی و جامعه‌شناسی باشد و نتایج آن به بهبود زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم و نیز درک بهتر آثار ادبی و حفظ هویّت فرهنگی کمک نماید.
جامه‌های سرخ در ادب فارسی نماد قدرت و پادشاهی، دادخواهی، عشق و زیبایی، جشن و شادی و پاکدامنی، خشم و غضب، جنگ و جنگاوران، خادمان، سرکشی و دشمنی، دادخواهی، زنانگی، مجازات، خوش‌یمنی، خون‌خواهی وخونریزی، پیروان آیین مهر و شیعیان عهد صفوی بوده است.
در این پژوهش با رویکردی توصیفی و تحلیلی و استفاده از مستندات کتابخانه‌ای پس از بررسی جایگاه رنگ سرخ در تمدّن و فرهنگ‌های گوناگون و در ادبیّات فارسی، به نمادشناسی جامه(انواع پوشش‌های سر، تن‌پوش‌ها ، پاپوش‌ها و تاج)‌های سرخ(لعل، لال، آل، ارغوانی، لاله‌گون و قرمز) در آثار نظم و نثر فارسی از آغاز تا دورة مشروطه پرداخته شده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The knowledge of Mineral in Anvari's Divan

نویسندگان [English]

  • mansoreh arab 1
  • Mir.j Kazazi 2
2 Professor Arak University
چکیده [English]

Anvari was a famous poet and scholar of the sixth century whose Divan contains the knowledge of his time. He as the great poet of Abivard had a high level of knowledge in a number of areas including traditional and intellectual sciences and has repeatedly mentioned his own knowledge of the time. He has paid special attention to his knowledge of mineralogy to present his new images of this area in his Divan. Khaghani as another great poet can be considered with the same amount of knowledge. Considering the knowledge of Anvari about jewels and mineral, we mainly refer to these issues in Anvar's Divan in terms of traditional knowledge about minerals, metals, pseudo-metals and hydrocarbons. At first, Anvari's ideas about each mineral and the language he has used to describe them have been explained, and then the beliefs of old masters of that time have been reviewed. The main aim has been to compare his views with the oldest and most authoritative books available from that era to prove what Anvari has speculated and declared about mineral is not just for the matter of rhetoric. Rather it shows his knowledge of the mineralogy of the time which has been reflected in his poetic language. It goes without saying that modern view of the mineralogy partially contradicts the traditional understanding of Anvari's knowledge of the issue. Around forty cases of his numerations about minerals have been extracted which have been explained based on the modern mineralogy sources available to the authors.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Anvari
  • Traditional and Intellectual Sciences
  • Mineralogy
---،(1372) حدود العالم من المشرق الی المغرب،تصحیح مریم میر احمدی و غلامرضا ورهام،تهران: دانشگاه الزهرا.
ابن حوقل،(1345)صوره الارض،تهران:بنیاد فرهنگ ایران.
افلاکی، شمس الدین احمد،(1362)، مناقب العارفین،تصحیح تحسین یازیجی، دوم،تهران: دنیای کتاب.
انوری،حسن،(1393)فرهنگ بزرگ سخن،هشتم، تهران:سخن.
بخاری، محمد بن محمود زنگی،(1372)،زنگی نامه،به کوشش ایرج افشار،تهران: توس.
بلعمی، ابوعلی محمد بن محمد،(1377)،تاریخنامه طبری،تصحیح و تحشیه محمد روشن،ج3،تهران: سروش.
بلعمی،ابوعلی محمد بن محمد، (1388) تاریخ بلعمی،تصحیح محمد تقی بهار، به کوشش محمد پروین گنابادی،چهارم، تهران:زوار.
بلوم، جاناتان،(1389)، تجلی معنا در هنر اسلامی،ترجمه اکرم قیطاسی،تهران: سوره مهر.
بهار، مهرداد،(1389)،پژوهشی در اساطیر ایران،هشتم، تهران: آگاه.
بیرونی، ابو ریحان،(1316)، التفهیم لاوائل الصناعه التنجیم،تهران:انجمن آثار و  مفاخر ملی.
بیهقی، ابوالفضل،(1376)،تاریخ بیهقی،تعلیقات منوچهر دانش پژوه،تهران:هیرمند.
پور نامداریان، تقی،(1375)رمز و داستان های رمزی در ادب فارسی، چهارم،تهران: علمی  و فرهنگی.
تبریزی، صائب،(1373)،دیوان صائب تبریزی،تصحیح محمد قهرمان،ج 4، دوم، تهران:علمی و فرهنگی.
 ----------،(1375)،دیوان صائب تبریزی،تصحیح محمد قهرمان،ج 1، سوم، تهران:علمی و فرهنگی.
تبریزی،محمد حسین بن خلف،(1362)، برهان قاطع،به اهتمام  محمد معین،پنجم،تهران: امیر کبیر.
ترابی، محمد، (1374)،گزیده تاریخ ادبیات ایران،ج3،دهم، تهران:فردوس.
توسی، نصیرالدین محمد،(1389)، اساس الاقتباس،تصحیح عزیز الله علیزاده، تهران: فردوس.
خلج امیر حسینی،مرتضی،(1389)،رموز نهفته در هنر نگارگری،دوم، تهران:کتاب آبان.
دقیقی توسی،ابو منصور محمد بن احمد،(1373)دیوان دقیقی،به اهتمام محمد جواد شریعت، دوم،تهران:اساطیر.
دهخدا، علی اکبر،(1368)،مقالات دهخدا،به کوشش محمد دبیر سیاقی،سوم،تهران: تیراژه.
رحیمی، پریچهر،(1391)،تاریخ پوشاک ایرانیان، دوم، تهران:دانشگاه هنر.
رضی،هاشم،(1382)، آیین مغان،تهران: سخن.
روح الامینی، محمود، (1381) زمینه فرهنگ شناسی،ششم، تهران: عطار.
سالک قزوینی،محمد ابراهیم،(1372)دیوان سالک قزوینی،به کوشش احمد آرام،تهران: ما.
سنجی عبادی،قطب الدین،(1362) مناقب الصوفیه،به کوشش محمد تقی دانش پژوه و ایرج افشار،تهران: کتابفروشی منوچهری.
شبانکاره ای،محمد بن علی بن محمد،(1376)،مجمع الانساب،تصحیح میر هاشم محدث،دوم، تهران:امیر کبیر
شفیعی کدکنی،محمد رضا،(1386)،زمینه اجتماعی شعر فارسی،تهران: اختران.
صابی،هلال بن محسن ،(1346)،رسوم دارالخلافه، تصحیح میخائیل عواد ، ترجمه محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
طالب پور، فریده،(1393)،تاریخ پارچه و نساجی در ایران،سوم، تهران:دانشگاه الزهرا و مرکب سپید.
طوسی،ابو علی حسن،(1347)سیرالملوک،هیوبرت دارک، دوم،تهران: بنگاه نشر و ترجمه کتاب.
عتیق نیشابوری، ابوبکر ،(1370)قصص قر آن مجید،به اهتمام یحیی مهدوی،سوم، تهران: خوارزمی.
عطار، فرید الدین،(1388)،اسرارنامه، تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی،پنجم، تهران: سخن.
غزالی توسی، ابو محمد،(1320)، کیمیای سعادت، تصحیح احمد آرام، تهران:محمد و گنجینه.
غیبی، مهر آسا،(1392)هشت هزار سال پوشاک اقوام ایرانی،پنجم،تهران: هیرمند.
فردوسی، ابوالقاسم،(1376)،شاهنامه،به کوشش سعید حمیدیان،چهارم،تهران:قطره.
فلاح زاده، مجید،(1384)تاریخ اجتماعی –سیاسی تئاتر(تعزیه)،تهران:پژواک کیوان و مرکز بین المللی گفت و گوی تمدن ها.
فیاضی، ابوالفضل،(1362)،دیوان فیضی،تصحیح ای.دی با مقابله حسین آهی،تهران: فروغی.
کاتب ارجانی، فرامرز بن خداداد،(1369)،سمک عیار،پرویزناتل خانلری،ج 3،پنجم، تهران: آگاه.
کاشفی بیهقی سبزواری،کمال الدین حسین،(1344)،رساله العلیه فی الاحادیث النبویه،تصحیح،جلال الدین محدّث،اول،تهران:بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
کزازی،میر جلال الدین،(1384)،نامه باستان،ج2،4 و5،دوم،تهران:سمت.
گرگانی، فخرالدین اسعد،(1377)، ویس و رامین، تصحیح محمد روشن،تهران:صدای معاصر.
لسان الملک سپهر، محمد تقی ،(1385)ناسخ التواریخ،به اهتمام جمشید کیان فر،دوم، تهران: اساطیر.
مادح،قاسم،(1380)، جهانگیر نامه،ضیا ءالدین سجادی،تهران:مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و دانشگاه مک گیل.
محبتی،مهدی،(1389)،پوشش و حجاب زن در ادبیات فارسی از ایران باستان تا انقلاب مشروطه،تهران:پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
محمودی ده ده بیگلو، کوروش و شکیبا منش ، امیر،(1390)اصول و مبانی رنگ شناسی در معماری و شهر سازی،پنجم،تهران:هله و طحان.
مختاری غزنوی، عثمان،(1336)دیوان مختاری غزنوی،به کوشش رکن الدین همایون فرخ،تهران:موسسه مطبوعاتی علی اکبر علمی.
مددپور، محمد،(1387)،تجلیات حکمت معنوی در هنر اسلامی،دوم،تهران: شرکت چاپ  و نشر بین الملل.
مسعود سعد سلمان،(1364)،دیوان مسعود سعد،تصحیح  مهدی نوریان،اصفهان: کمال.
معزی،محمد بن عبدالملک،(1318)،دیوان محمد بن عبدالملک نیشابوری، عباس اقبال  آشتیانی،تهران:کتابفروشی اسلامیه .
منشی، اسکندر بیک،(1377)تاریخ عالم آرای عباسی،تصحیح محمد اسماعیل رضوانی،تهران: دنیای کتاب.
مولوی، جلال الدین محمد،(1377) مثنوی معنوی،تصحیح محمد علی مصباح،دوم، تهران: اقبال.
مولوی، جلال الدین محمد،(1378)،کلیات دیوان شمس،تصحیح بدیع الزمان فروزانفر،تهران: بهزاد.
مهر آبادی، میترا،(1379)،زن ایرانی به روایت سفرنامه نویسان فرنگی،تهران: آفرینش روزگار.
میرخواند، محمد بن خاوند شاه،(1385)،تاریخ روضه الصفا فی سیره الانبیا و الملوک و الخلفا،تصحیح جمشید کیان فر،دوم،تهران:  اساطیر.
نظامی، الیاس بن یوسف،(1390)کلیات خمسه نظامی،به کوشش کاظم عابدینی مطلق،تهران: آبان.
نفیسی، سعید،(1343)، سرچشمه تصوف،تهران: کتابفروشی فروغی.
واصفی، زین الدین محمود،(1349)،بدایع الوقایع،تصحیح الکساندر بلدروف، تهران:  بنیاد فرهنگ ایران.
وطواط، رشید الدین،(1376)،لطایف الامثال و طرایف الاقوال،ترجمه حبیبه دانش آموز، تهران: اهل قلم.
وولف،هانس،(1388)،صنایع دستی کهن ایران، ترجمه سیروس ابراهیم زاده، سوم،تهران:علمی و فرهنگی.
هدایت،صادق،(1342) مسأله رجعت و ظهور در آیین زرتشت و کارنامه اردشیر بابکان ، تهران:امیر کبیر.
هوازن شیرازی، عبدالکریم،(1381)رساله قشیریه،تصحیح بدیع الزمان فروزانفر،هفتم، تهران: علمی و فرهنگی.
یار شاطر، احسان(زیر نظر)،(1383)،پوشاک در ایران زمین،ترجمه پیمان متین،دوم، تهران: امیرکبیر.
کتاب الکترونیکی
استوار، مسیب،(1391)،مفهوم رنگ و درک رنگ شناسی،parsbook.ir.www
مقاله
بلخاری قهی،حسن،(1390)،«حکمت و تأویل در رنگ های هفت پیکر نظامی»،کتاب ماه ادبیات،ش 49 ،ص109-117.
بهزادی، رقیه، (1369)، «جلوه های رنگ  در نام ها سحابی ها و باورها»،چیستا،ش 68،ص1009-1026.
جونا کوا، ا.ام.(1376)،«جنبه نمادی رنگ در متن های پهلوی»، ترجمه لیلا عسگری، نامه فرهنگستان،ش 120،ص64-72.
حسن لی، کاووس و صدیقی، مصطفی،(1386)،« نگاهی به هفت پیکر از دیدگاه نماد گرایی در پوشش صوفیه»،حافظ،ش39ص22-26.
حسنی، عطاء الله،(1388)، «کلاه ترک از آغاز تا صفویان»،تاریخ ایران، ش 5/60،ص 57-74.
فضایلی، سودابه،(1389)،«همذات پنداری فیروز و مبارک»، آزما،ش 72،ص23-27.
 ----------،(1388)،«فیروز مقدس»، آزما،ش 64،ص6-9.
واردی، زرین تاج و مختارنامه، آزاده،(1386)،«بررسی رنگ در حکایت های هفت پیکر نظامی»،ادب پژوهی، ش 2، ص167-190.
سایتهای اینترنتی
افروز، عادل،(17/12/1388)،«سرخ علمان یا سرخ جامه پوشی بابکیان»، adel afrooz.blogfa.com.
رضا خانی،زمان،(23/12/1393)،«نوروز نگین جشن های شرقی»،www.irna.ir