بررسی بازتاب الفاظ و مضامین مربوط به سیّد و مترادف ىای آن در ادب فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری

چکیده

با توجّه به حدیث معروف ثقلین، احترام و پیروی از خط و منش ائمّه از اهمّیّت خاصّی برخوردار است و به تبع آن، فرزندانی که از نسل آنان پدید آمده­اند، همواره در نزد مردم مورد توجّه بوده­اند. اینکه واژه­های عَلَوی، شریف، میر، سیّد و سادات در طول تاریخ اسلام و در اَدوار مختلف به صورت اصطلاح برای فرزندان رسول­الله و اَئمّۀ هُدی در متون گوناگون به­کار می­رود، حکایت از این امر دارد. شعرا و نویسندگان ادب فارسی نیز به نوبۀ خود در گرامیداشتِ اهل بیت و فرزندان رسول­الله و علی(ع) استوار مانده­اند و کاربرد فراوان اصطلاح «سَیِّد» و مترادف­های آن در متون منظوم و منثور، صحّت این گفتار را تأیید می­کند. در این مقاله، ضمن بررسی اصطلاح سیّد و مترادف­های آن و بیان جایگاه متعالی سادات در ادب فارسی، واکنش اهل ادب در برابر آن دسته از ساداتی که در انجام وظایف دینی خود، کوتاهی می­کنند، تشریح و اعلام شده که نسبت معنوی با رسول­الله و اهل بیت، باارزش­تر از نسبت نَسَبی است.

 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The study of reflection of the words and thems related to seyed and its synonyms in persion literary

نویسنده [English]

  • askari Ebrahimi jooybari
Assistant Professor of Islamic Azad University Sari Beranch Iran
چکیده [English]

According to the famous speech of saghlein, respecting and following the way and manner of imams is very important. in addition, the children whom were created from their generation have been regarded and respected by people. Since the words: alavi, sharif, mir, seyed and sadat have been used as a term for the children of apostle of God (mohammad p.H) and for the children of Guidant imams during the Islamic and different ages and times show that the poets and writers on Persian literature also were firm in honouring and hoding dear the persons whom were possessed of specified quality [Ahle Beit] and the children of the aposteleof God and  ali (ع). The great application of the term seyed and its equivalents and synonyms in prose and poem texts confirms the above mentioned statement in this paper, in addition of studying the term: seyed and its synonyms and stating the great place of sadat in Persian literature, the interaction of literary persons versus a group of sadat who ignore and fail in performing their religion tasks were described. It was stated that the moral and spiritual relation with mohammad (ع) and those whom were possessed of specified quality (Ahle Beit) is more worthful than consanguinity or relative relation.
Key words: alavi, sharif(great), syed, mir, Persian, literature(literary).

کلیدواژه‌ها [English]

  • sharif(great)
  • syed
  • mir
  • Persian
  • literature(literary)
الف)کتاب‌ها:
1- قرآن کریم .
2- آقابزرگ تهرانی(بی­تا)، الذریعة، بیروت، لبنان، دارالأضواء. 
3- ابن بابویه، محمّدبن­علی(1390)، علل الشّرایع و الاسلام، ترجمة حسین قاسمی، قم، نشر وانک.
4- ابن­خلدون، عبدالرّحمان(1388)، مقدّمة ابن­خلدون، ترجمة محمّد پروین گنابادی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
5- ابن شهرآشوب، ابوجعفرمحمّدبن­علی(1392)، مناقب خاندان نبوّت و امامت، ترجمه و تحقیق حسین صابری، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
6- ادیب صابر ترمذی(1385)، دیوان اشعار، مقدّمه، تصحیح وتنقیحِ احمدرضا یلمه­ها، تهران، انتشارات نیک خرد.
7- اسیری لاهیجی، شمس­الدّین­محمّد(1374)، مفاتیح­الاِعجاز فی شرح گُلشن راز، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا برزگر و عفّت خالقی، تهران، انتشارات زوّار.
8- _____________________(1372)، مثنوی اسرار الشّهود، به تصحیح برات زنجانی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
9- _____________________(1357)، دیوان اشعار و رسائل، به اهتمام برات زنجانی، چاپخانة حیدری.
10- اشپیولر، برتولد(1369)، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمة مریم میراحمدی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی. 
11- افلاکی، احمدبن­اَخی­ناطور(1385)، مناقب­العارفین، به کوشش تحسین یازیجی، تهران، انتشارات دنیای کتاب.
12- امین احمد رازی(1389)، تذکرة هفت اقلیم، تصحیح، تعلیقات و حواشی سیّد محمّدرضا طاهری، تهران، انتشارات سروش.
13- بندر ریگی، محمّد(بی­تا)، المنجدالطلّاب، تهران، انتشارات ایران.
14- بیهقی، خواجه­ابوالفضل­محمّدبن­حسین(1370)، تاریخ بیهقی، به اهتمام دکتر غنی و فیاض، تهران، نشر خواجو.
15- تُرجانی­زاده، احمد(1388)، شرح معلّقات سَبع، با مقدّمه و تعلیقاتِ جلیل تجلیل، تهران، انتشارات سروش.
16- جامی، نورالدّین عبدالرّحمان(1370الف)، مثنوی هفت اورنگ، به تصحیح مرتضی مدرّس گیلانی، تهران، انتشارات گلستان.
17- __________________(1370ب)، نفحاتُ­الاُنس مِن حَضَراتُ­القُدس، مقدّمه، تصحیح و تعلیقاتِ محمود عابدی، تهران، نشر اطّلاعات. 
18- حسن الامین(1363)، اَعیانُ الشّیعه، بیروت، دارالمعارف.
19- خاقانی شَروانی، بدیل­بن­علی(1357)، دیوان اشعار، تصحیح، مقدّمه و تعلیقاتِ ضیاء­الدّین سجّادی، تهران، انتشارات زوّار.
20- _________________(1384)، منشآت خاقانی، تصحیح و تحشیة محمّد روشن، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
21- خلف تبریزی، محمّدحسین(1376)، برهان قاطع، ج2، به اهتمام دکترمحمّد معین، تهران، انتشارات امیرکبیر.
22- راغب اصفهانی، ابوالقاسم­حسین­بن­محمّدبن­فضل(1375)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، با تفسیرلغوی و ادبی قرآن، دکترسیّدغلامرضا خسروی حسینی، تهران، انتشارات مرتضوی.
23- دهخدا، علی­اکبر(1372)، لغت­نامه، انتشارات دانشگاه تهران.
24- راوندی، محمّدبن­علی­بن­سلیمان(1363)، راحة­الصّدور و آیةالسّرور در تاریخ آل سلجوق، به سعی و تصحیح محمّد اقبال، تهران، انتشارات علمی.
25- رودکی سمرقندی، ابوعبدالله­جعفرابن­محمّد(1373)، دیوان اشعار، تنظیم، تصحیح و نظارتِ جهانگیر منصور، تهران، انتشارات ناهید.
26- زرّین­کوب، عبدالحسین(1384)، روزگاران: تاریخ ایران از آغاز تا سقوط سلطنت پهلوی، تهران، نشر سخن.
27- زین عاملی، محمّدحسین(1370)، شیعه در تاریخ، ترجمة محمّدرضا عطائی، مشهد، انتشارات بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی.
 28- سبحانی، جعفر(1386)، بحوث فی­الملل والنحل، قم، مؤسّسة­الامام­الصّادق­(ع).
29- سعدی، مصلح­الدّین­عبدالله(1368)، کلّیّات سعدی، از روی نسخة تصحیح شدة ذُکاءُالملک فروغی، تهران، نشر جاویدان.
30- سلطان­ولد(1377)، معارفِ سلطان­ولد، به کوششِ نجیب مایل هروی، تهران، نشر مولی.
31- سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدودبن­آدم(1368)، حدیقة­الحقیقه و شریعة­الطّریقه، تصحیح و تحشیة محمّدتقی مدرّس رضوی، انتشارات دانشگاه تهران.
32- شاه نعمت­الله ولی کرمانی(1368)، کلّیّات دیوان، تصحیح محمّد عبّاسی، تهران، انتشارات فخر رازی.
33- شبانکاره­ای، محمّدبن­علی(1393)، مَجمَع الاَنساب، تصحیحِ میرهاشم مُحدّث، تهران، انتشارات امیرکبیر.   
34- شمس­الدّین­محمّد تبریزی(1384)، مقالات شمس، تصحیح و تعلیقِ محمّد علی مُوحّد، تهران، انتشارات خوارزمی.
35- صالحی شامی(1414ق)، سُبَل الهُدی وَ الرَّشاد، تحقیق و تعلیقِ الشیخ عادل احمد عبدالموجود و الشیخ علی معوض، بیروت، لبنان، دارالکتب العلمیّه.
36- عابدی، محمود(1370)، تعلیقاتِ نفحات­الانس مِن حضرات­القدس، تهران، انتشاراتِ اطّلاعات.
37- عطّار، فریدالدّین­محمّدبن­ابراهیم(1384)، منطق­الطّیر، مقدّمه، تصحیح و تعلیقِ محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، نشر سخن.
38- عطّار، فریدالدّین­محمّدبن­ابراهیم(1386)، مصیبت نامه، مقدّمه، تصحیح و تعلیقِ محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، نشر سخن.
39- ___________________(1387)، الهی­نامه، مقدّمه، تصحیح و تعلیقِ محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، نشر سخن.
40- علاء­الدّولة سمنانی(1369)، مصنّفات فارسی، به اهتمامِ نجیب مایل هروی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
41- علیشیر نوائی، میرنظام­الدّین(1363)، تذکرة مجالس النّفائس، به سعی و اهتمامِ علی­اصغر حکمت، تهران، نشر گلشن.
42- عین­القضّات همدانی(1373)، تمهیدات، مقدّمه، تصحیح، تحشیه وتعلیق عفیف عُسیران، تهران، انتشارات منوچهری.
43- فرای، ر. ن.(1381)، تاریخ ایران از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان، ترجمة حسن انوشه، تهران، انتشارات امیرکبیر.
44- فرّخی سیستانی(1371)، دیوان اشعار، به کوشش محمّد دبیرسیاقی، تهران، نشر زوّار.
45- فضیلت الشامی(1367)، تاریخ زیدیّه در قرن دوم و سوم هجری، ترجمة سیّد­محمّد ثقفی و علی­اکبر مهدی­پور، شیراز، انتشارات دانشگاه شیراز.
46- قَرَشی، علی­اکبر(1378)، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیّه.
47- کسایی مروَزی(1373)، زندگی، اندیشه و شعر او، تألیف و تحقیقِ محمّدامین ریاحی، تهران، انتشارات علمی.
48- کربن، هانری(1371)، تاریخ فلسفة اسلامی، ترجمة اسدالله مبشّری، تهران، انتشارات امیرکبیر.  
49- لَعلیِ بَدَخشی، میرزا لعل بیگ(1376)، ثَمراتُ القُدس مِن شَجَرات الاُنس، مقدّمه، تصحیح و تعلیقاتِ دکتر سیّدکمال حاج سیّدجوادی، تهران، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
50- مجلسی، محمّدباقربن­محمّدتقی(1403ق)، بحارالأنوار، تحقیق السیّد ابراهیم المیانجی و محمدالباقر البهبودی، بیروت، لبنان، دار إحیاء التراث العربی.
51- ___________________(1386)، حیوة­القلوب، تحقیق سیّدعلی امامیان، قم، نشر سُرور.
52- محمّدبن­منوّر(1371)، اسرارالتّوحید فی مقامات الشیخ ابی­سعید، مقدّمه، تصحیح وتعلیقاتِ محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، نشر آگاه.
53- مسعودی، علی­بن­حسین(1387)، مروّج­الذّهب و معادن­الجواهر، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
54- مصاحب، غلامحسین(1387)، دایرة المعارف فارسی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
55- مَقدَسی، ابونصرمطهربن­طاهر(1390)، البِدءِ و التّاریخ- آفرینش و تاریخ، ترجمة محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، نشر آگاه.
56- مولوی، جلال­الدّین­محمّد(1384)، مثنوی معنوی، تصحیح، مقدّمه وکشف الابیات ازقوام­الدّین خرّمشاهی، تهران، نشر دوستان.
57- میلانی، السّیدعلی(1420ق)، نفحات­الأزهار، چاپخانة یاران، ناشر: المؤلّف، بی­جا.                                                                      
58- ناصرخسرو قبادیانی مروزی(1373)، سفرنامه، به کوشش محمّد دبیرسیاقی، تهران، انتشارات زوّار.
59-_________________(1368)، دیوان اشعار، به تصحیحِ مجتبی مینوی و مهدی محقّق، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
60- نسفی، عزیزالدّین(1371)، کتاب الانسان الکامل، به تصحیح و مقدّمة فرانسوی ماژیران موله، زیر نظر هانری کربین، تهران، انتشارات طهوری.
61- نسیمی، عمادالدّین(1382)، زندگی و اشعار عمادالدّین نسیمی، به کوشش یدالله جلالی پندری، تهران، نشر نی.
62- نصرالله مُنشی(1370)، ترجمة کلیله و دمنه، تصحیح و توضیح مجتبی مینوی تهرانی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
63- نظامی گنجوی(1370)، کلّیّات خمسه، تصحیح وحید دستگردی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
64- نیشابوری، ابوالاسحاق­ابراهیم­بن­منصوربن­خلف(1387)، قصص­الانبیاء، بازنویسی احسان یغمایی، تهران، نشر زرّین.
65- همایی، جلال­الدّین(1369)، مولوی­نامه، تهران، انتشارات هما.
66- یاقوت حَمَوی، یاقوت­بن­عبدالله(1391)، مُعجَم الاُدُباء، ترجمة عبدالمحمّد آیتی، تهران، انتشارات سروش.
67- هُجویری، علی­بن­عثمان(1383)، کشف­المحجموب، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات دکتر محمود عابدی، تهران، انتشارات سروش.
ب)مقالات:
1- عبّاسی، جواد(1381)، سادات در دورة مغول، فصلنامة تاریخ اسلام، سال سوم، شمارة 12، صص88-75.
2- مارینی، آرینگبرگ ولانناتزا(1387)، علویان ترکیه و علویان سوریه(شباهت­ها و تفاوت­ها)، ترجمة عبّاس برومند اَعلم، فصلنامة تاریخ اسلام، سال نهم، شمارة مسلسل 35- 36، صص228- 201.