تضّاداندیشی در مضمون مرگ در شعر رمانتیک فارسی (با تأکید بر اشعار نصرت رحمانی و سهراب سپهری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه مازندران

2 دانشجوی دکتری دانشگاه مازندران

چکیده

رمانتیسیسم، در تعریف، اصول، گرایش، دسته­بندی و مضمون، تقابل­پذیر و تضّادگراست. از مضامینی که در مواجهه با تضّادگرایی رمانتیسیسم دچار تقابل و دوگانگی می­شود، مرگ و مرگ­اندیشی است. این مضمون در شعر رمانتیک فارسی در دو شکل سیاه و سپید ظاهر شده است. نمونة اعلای مرگ­اندیشی سیاه را در شعر نصرت رحمانی می­توان دید و در مقابل او، سهراب سپهری، سپیداندیش­ترین شاعر رمانتیک در این حوزه است. بر این اساس اشعار آنها به­شیوة تحلیل محتوا مورد بررسی قرار گرفت و آشکار گردید که دو شاعر علاوه­بر آن که در مضمون مرگ دو خطّ فکری متضّاد با یکدیگر دارند، این تضّاد در درون شعرشان نیز بروز و ظهور دارد بدین­معنی که رحمانی در عین سیاه­اندیشی گاه سپیداندیش و سپهری در عین سپید­اندیشی، گاه سیاه­اندیش است. تضّاد فکری، عامل نزدیکی دو شاعر به یکدیگر نیز بود.
رحمانی در مواجهه با شکست آرمان­های اجتماعی ناشی از کودتای ۲۸مرداد۱۳۳۲، متأثّر شدن از شعر اروپا، توجّه به آثار صادق هدایت، پذیرش سیاه­اندیشی به­عنوان یک هنر و بهره­گیری از رئالیست در بطن رمانتیسم را برگزیده است.
امّا سهراب سپهری به­سبب گرایش به عرفان ذن و خراسان، با نگاهی مثبت و سفید به مقولة مرگ می­پردازد. رحمانی در چهار دفتر آخر(میعاد در لجن، حریق باد، پیاله دور دگر زد، بیوة سیاه) گاه تصاویری مثبت از مرگ­اندیشی ارائه می­کند. تصاویر منفی و خاکستری مرگ­اندیشی سپهری، مربوط به آغاز شاعری و سروده­های دو دفتر اوّل او با نام­های "مرگ رنگ" و "زندگی خواب­ها"ست. سپهری در این اشعار تحت تأثیر سبک  غالب رایج در دورة خویش بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Contrasts on the Theme of Death in Persian Romantic Poetry

نویسندگان [English]

  • Gholamreza Pirouz 1
  • Sara Zare jirhandeh 2
1 Acosiate of Mazandaran University
2 phD Candidate of Mazandaran University
چکیده [English]

The theme of "death and dying" in contemporary poetry has manifested itself through different signs of black and white. From among the themes which become dual and contrasting while facing with the conflicting romanticism is death and thinking to it. This theme has been as black and white in Persian romantic poetry. The highest sample of black death can be seen in the poetry of Nosrat Rahmani and the white death in the poetry of Sohrab Sepehri, the most optimistic poet. Therefore, using content analysis, their poetry has been examined and revealed that the two poets, in addition to having two contrasting viewpoints to the subject of death, this conflict is apparent within their poetry; i.e. Rahmani, in spite of being pessimist, is sometimes optimist and Sepehri, in spite of being optimist, is sometimes pessimist. Their intellectual conflict was the contributing factor of their similarity. Rahmani, through creating scary and gothic image and using frightening and black words and selecting the name of the poem based on the theme of death, and also using some techniques such as expression, emmory, report and description about suicise, corpse, grave, talking to the death and believing himself a dead, adds to this theme. The most important factors of such an approach include the failure of social ideals stemming from the 28 Mordad 1332 (Solar Calendar) coup d ' état, being affected by the European poetry, paying attention to the works of Sadeq Hedayat, admission of pessimism as an art and using realism in romanticism period. Sohrab Sepehri, due to his tendency to mysticism of Zen and Khorasan, sees death through having positive and white views. Through creating positive images and his mystic ideas, Sepehri shows his ideas by statements. In his last four books (Miad Dar Lajan, Hariq Bad, Pialeh Dor-e Degar Zad, and Boveh Siah), Rahmani sometimes depicts a positive image of death. The negative and grey image of death by Sepehri relates to the beginning of his poetry and his first two collections called Marq-e-Rang and Zendegi Khabha. In his poetry, Sepehri has been affected by the dominant style which was common in his era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Conflict
  • Death
  • Nosrat Rahmani
  • Sohrab Sepehri
  • Romanticism
الف) کتاب­ها:
1- ابن حزم، علی­بن­احمد(۱۳۸۱)، رسائل ابن حزم الاندلسی، بیروت،المؤسّسة العربیّة للدّراسات و النّشر.
2- اخوان لنگرودی، مهدی(۱۳۹۰)، خدا غم را آفرید، نصرت را آفرید(زندگی و شعر نصرت رحمانی)، تهران، نشر ثالث.
3- ایزوتسو، توشی هیکو(۱۳۷۸)، مفهوم ایمان در کلام اسلامی، ترجمة زهرا پورسینا، تهران، انتشارات سروش.
4- برلین، آیزایا(13۹۱)، ریشه­های رمانتیسم، ترجمة عبدالله کوثری، تهران، نشر ماهی.
5- تسلیمی، علی(1393)، گزاره­هایی درادبیّات معاصرایران، تهران، نشراختران.
6- جعفری جزی، مسعود (۱۳۷۸) سیر رمانتیسم در اروپا، تهران: مرکز
7- حسن­لی، کاووس(۱۳۸۳)، گونه­های نوآوری در شعر معاصر ایران، تهران، نشر ثالث.
8- حسین­پور چافی، علی(1390)، جریان­های شعری معاصر فارسی، تهران­، انتشارات امیرکبیر.
9- خواجات، بهزاد(1391)، رمانتیسیسم ایرانی، تهران، انتشارات بامداد نو.
10- داد، سیما(1385)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران، نشر مروارید.
11- دانشور، سیمین(۱۳۹۳)، علم­ الجمال وجمال درادب فارسی، تهران، نشر قطره.
12- رحمانی، نصرت(1392)، مجموعة اشعار، تهران، نشر نگاه.
13- سپهری، سهراب(1370)، هشت کتاب، تهران، انتشارات طهوری.
14- -----------(۱۳۸۰)، هنوز در سفرم، به کوشش پریدخت سپهری، تهران، انتشارات فرزان روز.
15- شمیسا، سیروس(۱۳۹۲)، نگاهی به سپهری، تهران، صدای معاصر.
16-ــــــــــــــــ(۱۳۷۲)، داستان یک روح، تهران، نشر فردوس.
17-  شمس لنگرودی، محمّد(۱۳۷۸)، تاریخ تحلیلی شعر نو، تهران، نشر مرکز.
18- صلیبا، جمیل(۱۳۸۱)، فرهنگ فلسفی، ترجمة منوچهر صانعی درّه­بیدی، تهران، نشر حکمت.
19- لوکاچ وگئورکو...(1383)، رمانتیسم(مجموعة مقالات)، تهران، نشر ارغنون.
20- نیکویه، محمود(۱۳۷۹)، از نقطه تا خط(مجموعة نقد و نظر دربارة نصرت رحمانی)، رشت، انتشارات طاعتی.
21- ولک، رنه( ۱۳۷۷)، مفهوم رمانتیسیسم در تاریخ ادبی، ترجمة مجتبی عبدالله­نژاد، تهران، انتشارات محقّق.
22- هایدگر، مارتین(۱۳۸۷)، هستی و رمان، ترجمة سیاوش جمادی، تهران، نشر ققنوس.
23- یاحقی، محمّدجعفر(۱۳۸۵)، جویبار لحظه­ها(ادبیّات معاصر فارسی نظم و نثر)،  تهران، انتشارات جامی.
 
ب) مقالات:
1- اکبرزاده، فریبا و...(۱۳۹۳)، «بررسی و تحلیل تطبیقی مرگ و رابطة آن با معنای زندگی از دیدگاه مولوی و هایدگر»، الهیّات تطبیقی، سال پنجم، شمارة یازدهم، صص20-1.
2- بیگ­زاده، خلیل و...(۱۳۹۲)، «بررسی نگاه پدیدارشناختی سهراب سپهری در کتاب ما هیچ، ما نگاه» مجلّة علمی-پژوهشی زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا، س۴، ش۱، پیاپی۸، صص 59-45.
3- حسام­پور، سعید(۱۳۸۴)، «پرسش­های حیرت­آلود خیّام چگونه پدید آمد؟»، مجلّة علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورة بیست و دوم، شمارة سوم، پیاپی ۴۴، صص75- 64.
4- ----------- و دیگران(۱۳۹۴)، مرگ و مرگ­اندیشی در اشعار اخوان، شاملو و فروغ فرخزاد، پژوهش­نامة ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال سیزدهم، شمارة بیست و چهارم، صص۹۶-۷۷.
5- خرسندی شیرغان، مصطفی و...(۱۳۹۲)، تأمّلات مرگ­اندیشانه در چند متن منثور صوفیانه تا قرن پنجم هجری، فصلنامة ادبیّات عرفانی و اسطوره­شناختی، س۹، ش۳۲، صص66-40.
6- رضایی، الهام(۱۳۹۱)، «گزارش کتاب مرگ­اندیشی از گیل گمش تا کامو»، کتاب ماه دین، شمارة ۱۸۵، صص۵9-۵7.
7- رضی، احمد و...(۱۳۸۵)، «زمینه­ها وعوامل نومیدی صادق هدایت»، فصلنامة پژوهش­های ادبی، شمارة ۱۱، صص113-93.
8- روشنفکر، کبری(۱۳۸۶)، «جلوه­های رمانتیسم مثبت در آثار سهراب سپهری و ایلییا ابوماضی»، فصلنامة تخصّصی ادبیّات فارسی دانشگاه مشهد، سال چهارم، شمارة 13، صص179-162.
9- زهرازاده، محمّدعلی و...(۱۳۹۰)، «بررسی تحوّل و اندیشة نصرت رحمانی از رمانتیک فردگرا به رمانتیک جامعه­گرا» پژوهش­نامه ادب غنایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال نهم، شمارة هفدهم، صص102-77.
10- شیری، قهرمان و دیگران(۱۳۹۱)، «بررسی تحلیلی رمانتیسم سیاه در سروده­های نصرت رحمانی»، فصلنامة علمی- پژوهشی پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة بیست و هفتم، صص80-59.
11- فاضلی، فیروز(۱۳۹۴)، دوگانگی مفهوم مرگ در آثار صادق هدایت و ادگار آلن پو، مطالعات ادبیّات تطبیقی، سال نهم، شمارة ۳۴، صص۱33-۱09.
12- فلّاح، مرتضی(۱۳۸۷)، «سه نگاه به مرگ در ادبیّات فارسی»، دوفصلنامة پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة ۱۱، صص۲54-۲23.
13- محمودی، مریم(1391)، «اندیشة مرگ و زوال در شعر فروغ فرخزاد»، فصلنامة تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی-واحد بوشهر، شمارة یازدهم، بهار، صص164-149.
14- میکائیلی، حسن، «پیوند عرفانی و رمانتیسم در شعر سپهری»، مطالعات عرفانی دانشکدة علوم انسانی دانشگاه کاشان، شمارة یازدهم، بهار و تابستان 9 ، صص294- ۲73.
15- نوروزی داودخانی، نورالله(۱۳۹۱)، معانی«تصاویر و تعابیر مرگ در اشعار سهراب سپهری و فریدون تولّلی»، پژوهش­نامة ادب غنایی، سال دهم، شمارة هجدهم، بهار و تابستان، صص۱98-۱85.
16- میرزایی، فرامرز(۱۳۸۹)، «مرگ­اندیشی خیّامی در آثار دو شاعر فارسی و عربی صلاح عبدالصّبور و نادر نادرپور»، فصلنامة پژوهش­های زبان و ادبیّات تطبیقی، شمارة ۱، صص۱77-۱59.
17- یاحقی، محمّدجعفر و...(۱۳۸۷)، «امپرسیونیسم در شعر سهراب سپهری»،  فصلنامة علمی-پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزّهرا(س)، شمارة ۷۴، صص۲46-۲27.
ج) منابع لاتین:
1-Heath, Duncan and Boreham, Judy. (2000). Introducing Romanticism. Ed. By Richard Appignanesi. USA: Totem Book