بررسی شگردهای طنز موقعیّت در داستان مدیر مدرسه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان

2 استاد دانشگاه گیلان

10.29252/kavosh.2019.1667

چکیده

طنز موقعیّت طنزی برگرفته از تصویرها، تصوّرها و مفاهیم است که می‌تواند آمیزه‌ای از رفتار، موقعیّت، صحنه و گفتار باشد. امّا محوریّت در این‌گونه از طنز بر موقعیّت ایجادکنندۀ آن استواراست. طنز موقعیّت جایگاه ویژه‌ای در ادبیّات داستانی دارد و از جمله در داستان «مدیر مدرسه»(1337) اثر جلال آل‌احمد که نمونه‌هایی از آن دیده می‌شود. او در این اثر فساد مالی و اخلاقی رایج در نظام آموزش و پرورش دهة سی را با زبان طنز به تصویر کشیده است.
در پژوهش حاضر، تلاش می‌شود تا انواع موقعیّت‌های طنزآمیز در داستان، شگردهای ایجاد آنها و بازتاب‌های اجتماعی آنها مورد بررسی قرار گیرد. با تفحّص در موقعیّت‌های موجود در «مدیر مدرسه» می‌بینیم که عامل اصلی ایجاد موقعیّت‌های طنزآمیز در این اثر طرح آن است؛ زیرا همواره موضوعات فرعی به جای موضوع اصلی پررنگ می‌شوند و حاشیه‌روی یا پررنگ شدن موضوعات فرعی به جای موضوع اصلی در طول داستان بسیار است. توصیف جلوة ظاهری اشخاص، شغل و شبکة ارتباطی بین آنها هم نقش مهمّی در شکل‌گیری خصوصیّات طنزآمیز اخلاقی اشخاص دارد. گذشته از این، صحنة دورافتادة یک مدرسه که فضای اصلی داستان است به‌عنوان صحنه‌ای عجیب علاوه‌بر خنده‌انگیزی، با ظرافت خاص، نظام آموزشی را نیز به سخره می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Study of Situational Irony in "Modire Madrese

نویسندگان [English]

  • razie fani aski 1
  • firooz fazeli 2
1 phd student at guilan uni
2 master of guilan univercity
چکیده [English]

situational Irony is resultant from phantasmic situations, imaginations and concepts that will be made of action, situation, scene and dialogue. But the situation of characters is the pivotal point and other elements service the situation. this sort of irony have an especial place in Fiction. among this the story of "Modire Madrese" have an especial position in fiction. ,this work have potential power for irony of situation because of it’s critical language and authority of it’s writer in demonstration of specific problems. Personification, scence, plot and actions. Therefore we endevour to indicate all kinds of ironical situations in this research, methods of creating them and it’s social reflections. With deliberation in this story we see that plot is the dominant factor of creation of situational irony. Because marginal problems often are replaced of the main matter. Characterization, descripe actor’s appearance feature. character’s job and network of communication between them have important roles in ironical behavior formations. Remote scene of school is farcical, moreover satirize educational system daintily. The Most important subjects that are writer’s purposes are: cultural and social problems, lack of justice and exist of corruption in diverse class in society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • situational Irony
  • Modire Madrese
  • Al- e- Ahmad
  • contemporary fiction
الف) کتاب‌ها:
1- اخوّت، احمد(1392)، دستور زبان داستان، تهران، انتشارات فردا.
2- آل‌احمد، جلال(1391)، مدیر مدرسه، تهران، مؤسّسة انتشارات کتاب نشر.
3- برکسون، هانری لویی(1379)، خنده، ترجمة عبّاس میرباقری، تهران، نشر شباویز.
4- بوچیئز، دیوید(1391)، چگونه داستانمان را طنزآمیز کنیم؟، ترجمة محسن سلیمانی، کتاب اسرار و ابزار طنزنویسی.
5- تامسون، فیلیپ(1384)، گروتسک در ادبیّات، ترجمة غلامرضا امامی، چاپ دوم، شیراز،  انتشارات نوید شیراز.
6- زرّین‌کوب، عبدالحسین(1387)، ارسطو و فنّ شعر، چاپ6، تهران، انتشارات امیر‌کبیر.
7- سلیمانی، محسن(1391)، اسرار و ابزار طنز‌نویسی، تهران، انتشارات سورة مهر.
8- فرای، نورتروپ(1377)، تحلیل نقد، ترجمة صالح حسینی، تهران، نشر نیلوفر.
9- کریمیان، منصور(1389)، نکته‌هایی در‌ باب شوخ‌طبعی و طنزپردازی، تهران، انتشارات دفتر پژوهش‌های رادیو.
10- گریک، نوئل(1387)، راهنمای عملی نمایش‌نامه نویسی، ترجمة مصطفی امینی، تهران، نشر افراز.
11- مجابی، جواد(1383)، نیشخند ایرانی، تهران، نشر روزنه.
12- ملکی، ابراهیم(1360)، شناخت عوامل نمایش، تهران، انتشارات صدا و سیما.
13- ناظرزادة کرمانی، فرهاد(1380)، جزوات درس جنبه‌های نمایشی ادبیّات کهن ایران، دانشگاه تربیت مدرّس، دانشکدة هنر.
ب) مقالات:
1- آذری، غلامرضا(1385)، «تحلیل محتوای ارتباطات غیرکلامی در بین کمدین‌های سینمای هالیوود»، نشریة هنرهای زیبا، شمارة25، صص96-87.
2- پرتوی‌راد، طیّبه؛ حسین آقاحسینی و سیّدمرتضی هاشمی( 1395)، «بررسی جنبه‌های نمایشی حکایت «رابعه دختر کعب» الهی‌نامة عطّار برای اقتباس تئاتری، پژوهش‌های ادبیّات تطبیقی، دورة4، شمارة1، صص68-47.
3- چیت‌سازی، الهه(1387)، «تصحیح طنز(نگاهی به طنز در ادبیّات داستانی کودک دهة هفتاد گروه سنّی «الف» «ب» و «ج»»، کتاب ماه کودک و نوجوان، شمارة130و 131، صص36-32.
4- حسام‌پور، سعید(1390)، «بررسی تکنیک‌های طنز و مطایبه در آثار هوشنگ مرادی کرمانی»، دو‌فصلنامة علمی-‌پژوهشی مطالعات ادبیّات کودک، سال دوم، شمارة اوّل، صص90-61.
5- حیدری، محمّدباقر(1377)، «مقدّمه‌ای‌ بر طنز از دیدگاه عقل و نقل»، فصلنامة پژوهش و سنجش، شمارة13-14، صص154-115.
6- روانجو، مجید(1387)، «اشک‌ها و لبخند‌ها»، مجلّة نقد سینما، شمارة23، صص28-26.
7- شیری، قهرمان(1377)، «راز طنزآوری»، فصلنامة پژوهش و سنجش، شمارة 13-14، صص49-29.
8- قیصری، عبدالرّضا و محمّدرضا صرفی(1388)، «طنز در کتاب جنگ دوست‌داشتنی»، ادبیّات پایداری، شمارة1، دورة 1، صص125-113.
9- ملّاصالحی، حکمت‌الله(1386)، «آن‌سوی خنده، تأمّلی در مقولة زیباشناختی کمیک»، خردنامة همشهری، شمارة24، ص71.
10- ناظرزادة کرمانی، فرهاد(1373)، « مطالعة تطبیقی میان نمایشنامه و داستان»، فصلنامة هنر، شمارة25، صص281-256.
11- ناظرزادة کرمانی، فرهاد(1368)، درآمدی بر نمایشنامه‌شناسی، نشریة نمایش، دورة قدیم، شمارة 28، صص27-21.
12- نصر اصفهانی، محمّدرضا و رضا فهیمی(1390)، «نگاهی به طنز اجتماعی در دو اثر از آنتوان چخوف و صادق هدایت»، پژوهش‌های زبان و ادبیّات تطبیقی، دورة20، شمارة3، پیاپی(7)، صص107-85.
13- یثربی، چیستا(1376)، «پدید آوردن یک کمدی موقعیّت چندان هم ساده نیست»، مجلّة سینما تئاتر، شمارة24، ص28.
ج) پایان‌نامه‌ها:
1- حبیبی، مریم، بهزاد قادری و شهرام زرگر(1388)، «بررسی طنز موقعیّت در آثار آلن ایکبورن»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر.
2- معینی، پریسا، احمد رضی و رضا چراغی(1391)، «تحلیل طنز موقعیّت و نمایشنامه‌های دورة طلایی نمایشنامه نویسی در ایران»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه گیلان.
3- هاشمی‌فر، مجید(1382)، «طنز، فرح‌بخشی و راهکارهایی برای برنامه‌های طنز صدا و سیما با تأکید بر تلویزیون»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشکدة صدا و سیما.
د) منابع لاتین:
1- Berry, Edward(2004)" Laughing at "Others'', In The Cambridge Companion to Shakespearean Comedy, Cambridge University Press, 123 – 138
2- Quintero, Ruben, ed.(2007) A Companion to satire, Malden: Blackwell.