بررسی انواع مغالطه در مثنوی «همایون کتاب» شارق یزدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان

2 عضو هیأت علمی گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان

10.29252/kavosh.2023.18540.3250

چکیده

غلامحسین شارق‌یزدی (1226-1307 ه.ش) از شاعران معاصر است که به سبب اشتغال به دبیری، قضاوت و وکالت، بر دانش منطق تسلّط داشته و در مثنوی فلسفی-عرفانی­اش، با حسن بیان، نقایص استدلال­های نامعتبر و برهان­ های ضعیف و غلط‌انداز را مطرح کرده است. وی در این اثر، رویکرد تبیینی به مواضع «مغالطه» دارد. مغالطه یا خطا در اندیشه، قیاسی مرکّب از وهمیات یا مشبهات است.
این پژوهش، با روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی مغالطه در مثنوی شارق‌یزدی می­ پردازد. پرسش اصلی پژوهش این است که شارق‌یزدی چه سازوکارهایی را برای جلوگیری از خطای تفکّر ارائه کرده است؟ نتایج نشان می­ دهد که این شاعر، هم به تبیین مواضع مغالطه می ­پردازد و هم با پاسخ ­دهی به ایرادهای ابهام­ ساز حکیم‌نماها، گونه ­های لغزش فکری و استدلال­ های نامعتبر آن ها را مشخص می­ کند. نکته درخور تأمّل این است که آسیب ­شناسی مغالطاتی که از ادعاهای بدون استدلال، بویژه، «توسل به احساسات»، سرچشمه گرفته ­اند و نقد مطالب مبهم خطاساز، بیشترین موارد از آسیب­ های ذهنی مورد اشاره شارق بودند و این موارد به تقویت جنبه ­های تعلیمی این اثر یاری رسانده ­اند. همچنین، این موضوع نشان می‌دهد که سراینده از این دلالت ­های مغالطه­ ای غافل نبوده و عامدانه، آنها را در سروده ­های خود یادآور شده است. پای­بندی سراینده به شریعت نیز سبب شده تا بسیاری از استدلال­ هایی که ژرف ساخت اعتقادی دارند، در شعر او راه یابند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examining the various types of fallacies in Gholam Hossein Sharegh Yazdi’s Kitab Homayoun

نویسندگان [English]

  • Zahra gharib hosseini 1
  • Hossein Hosseiniamin 2
1 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Vali-e-Asr University of Rafsanjan
2 Assistant Professor of Islamic Philosophy& Kalam, Vali-e-Asr University of Rafsanjan.
چکیده [English]

Gholam Hossein Sharegh Yazdi (1847-1928) is a recent Iranian poet who was also a teacher, a judge and a lawyer with a good knowledge of logic. His philosophical-sophistic Masnavi is renowned for highlighting weak and invalid reasoning and arguments. He follows an elaborative approach to different aspects of fallacy. Fallacy, or errors in thought, is a mixed comparison by means of similarities and illusions. The present study uses a descriptive-analytical method to examine the fallacies in Sharegh Yazidi’s Masnavi. The main question asked in this study is “what frameworks are presented by Sharegh Yazdi to avoid thought errors?” The results showed that the poet elaborates on the status of fallacies and answers illusive objections made by fake scholars through highlighting different types of thought errors and erroneous reasoning. It is notable that the pathology of fallacy and baseless claims, which are mostly rooted in emotions and criticizing misleading ambiguous topics, were the most mental damages mentioned by Sharegh. These features have also enriched the educational aspects of his work. This means that the poet was aware of fallacious reasoning and highlighted them intentionally in his poems. In addition, the poet’s adherence to religion has filled his poems with reasons rooted in religious beliefs. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Educational literature
  • Kitab Homayoun
  • reasoning
  • Fallacy
  • Sharegh Yazdi

مراجع

  1. الف) کتاب­ها

    1. ابن‌رشد، ابی ولید (1973)، تلخیص السفسطه. تحقیق محمّدسلیم سالم، مطبعه دارالکتب.
    2. ابن‌سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله (1980)، عُیُون‌الحکمه. مقدّمه و تحقیق عبدالرحمن بدوی، بیروت: دارالفکر.

    3 _______________ (1365)، منطق اشارات و التنبیهات ابن سینا. ترجمة سیدابوالقاسم هاشمی، تهران: سیدابوالقاسم هاشمی.

    1. ابن‌عربی، اکبرمحیی‌الدّین (1388)، فتوحات مَکّیه، ترجمه و تعلیق محمّد خواجوی، تهران: مولی.
    2. ارسطو (1999)، سلسله العلم المنطق: النص الکامل لمنطق ارسطو؛ کتاب الجدل و کتاب المغالطه. تحقیق و تقدیم د. فرید جبر، بیروت: دارالفکر.

    6.پل، ریچارد و اِلدر، لیندا (1396)، مغالطه‌های پرکاربرد: 44 ترفند کثیف برای برنده‌شدن در بحث­ها، بازنویسی مهدی خسروانی. تهران: فرهنگ نشر نو با همکاری نشر آسیم.

    1. جعفری، محمّدرضا (1396)، فرهنگ ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ نشر نو با همکاری نشر آسیم.

    8.خاضع، اردشیر (1341)، تذکره سخنوران یزد، حیدرآباد: کتابفروشی خاضع.

    1. خندان، علی‌اصغر (1384)، مغالطات. قم: بوستان کتاب.
    2. سعیدی، گل‌بابا (1392)، فرهنگ جامع اصطلاحات عرفانی با تکیه بر آثار ابن‌عربی، تهران: زوار.
    3. شارق‌یزدی، غلامحسین (1371)، دیوان شارق‌یزدی، مقدّمه و تصحیح اکبر قلمسیاه. تهران: انتشارات ما.
    4. شریفی، محمّد (1395)، فرهنگ ادبیات فارسی (ویراست دوم)، تهران: فرهنگ نشر نو، آسیم.
    5. صلیبا، جمیل (1366)، فرهنگ فلسفی. ترجمة منوچهر صانعی‌دره‌بیدی. تهران: حکمت.
    6. طباطبایی، سیدمحمّدحسین (1362)، رسائل سبعه. قم، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
    7. عارف، رضا (1394)، مغالطه‌پژوهی نزد فیلسوفان مسلمان. چاپ دوم. تهران: بصیرت.
    8. علامه حلی (1392)، الجوهر النّضید: شرح بخش منطق تجرید خواجه نصیرالدّین طوسی. ترجمة منوچهر صانعی دره‌بیدی. چاپ هشتم. تهران: حکمت.
    9. غزالی، ابوحامد محمّد (1994)، محک‌النظر. تحقیق، ضبط و تعلیق: د. رفیق العجم. بیروت: دارالفکر اللبنانی.
    10. فارابی، ابونصر محمّد بن محمّد (1433)، المنطقیات، جلد 1. تحقیق محمّدتقی دانش‌پژوه. الطبعه الثانیه. قم: مکتبه سماحة آیه الله العظمی المرعشی النجفی.
    11. نصیرالدین طوسی، محمّد بن محمّد (1361)، اساس الاقتباس، تصحیح مدرس رضوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    12. نصیرالدین طوسی، محمّدبن محمّد و دیگران (۱۴۰۳)، شرح الإشارات والتنبیهات للطوسی (مع‌المحاکمات)، قم: دفتر نشرالکتاب.
    13. مظفر، شیخ محمّدرضا (1377)، المنطق. تهران: الهام.
    14. واربرتون، نایجل (1390)، اندیشیدن، فرهنگ کوچک سنجشگرانه‌اندیشی: تفکّر انتقادی، ترجمة محمّدمهدی خسروانی. چاپ دوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    15. همایون، محمّدهادی (1397)، تاریخ تمدّن و مُلک مهدوی. چاپ چهارم. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).

    ب) مقالات

    1. عظیمی­یان‌چشمه، الهام و محمود عابدی(1393) «تحلیل معناشناسیک و ریخت­ شناسیک جدل گونه­ های هجویری»، پژوهش­های ادب عرفانی، دوره 8، شماره 1، 19-58.
    2. فاطمی، جمیله (1390)، «بررسی و تحلیل منطقی لغزش­های فکری خرد عامه در ضرب المثل­ های فارسی»، کهن‌نامه ادب پارسی، جلد 2، شماره 1، 87- 100.
    3. مشتاق، حسین (1348)، «شارق‌یزدی»، یغما، شماره 249، 162-163.
    4. نبویان، سیدمحمود (1385)، «مغالطات»، معرفت فلسفی، سال سوم، شماره 11، 109-156.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار