1
استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ارومیه
2
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طبا طبایی
چکیده
دو اصطلاح عرفانی «تحقیق و تقلید» از اصطلاحات بنیادین عرفان اسلامی هستند. این دو اصطلاح، هر چند در سیر و تطور تاریخی خود در متون عرفانی و در مواضع گوناگون کاربردهای وسیع و گستردهای داشتهاند، لیکن در معانی و مفاهیمی به کار رفتهاند که بیشتر مشایخ بزرگ عرفان اسلامی در آن اتّفاق نظر دارند. این اصطلاحات بنیادین در متون عرفانی تعلیمی محصور و محدود نشدند و ضمن حفظ مفاهیم اصطلاحی خود، با مضامین نغز و شیوایی به شعر و ادب فارسی نیز راه یافتند. در این نوشته، ابتدااز متون کهن عرفانی دیدگاههایمشایخ بزرگی چون ابو نصر سرّاج، ابو عبدالرحمن سلمی، ابن عطا و مُستملی بخاری را در باب دو اصطلاح عرفانی «تحقیق و تقلید»ذکر میکنیم، سپس تعاریفی را که برای نخستین بار از سوی هجویری در کتاب کشف المحجوب در باب این دو اصطلاح ارائه شده، مطرح مینماییم و متعاقباً سیر و تطور معنایی این دو اصطلاح مهم عرفانی را در دورة میانه و در آراء و دیدگاههای عرفایی چون عین القضات همدانی، محمد غزالی، نجمالدین رازی و عزیز الدین نسفی بررسی نموده، سر انجام به نحوه و چگونگی کاربرد وسیع این دو اصطلاح عرفانی در اشعار سه شاعر برجستة عرفان و ادب فارسی، سنایی و عطار و مولوی میپردازیم.
)