بررسی وزن اشعار سعیدا نقشبند یزدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی دانشگاه یزد

چکیده

  
  
 

 
سعید نقشبندی‌ یزدی‌، متخلّص‌ به‌ «سعیدا»، از شاعران‌ غزلسرای‌ سبک هندی یا اصفهانی قرن‌ یازدهم‌ هجری‌ است‌ ‌.او خود را ریزه خوار خوان جامی، نظامی، سنایی و عطّار دانسته، ارادتی خاص به خواجة شیراز می ورزید وبا صائب تبریزی، مراوده و دوستی داشت. دیوان سعیدا حاوی 4815 بیت‌ در 5 قالب : غزل، قصیده، مثنوی، قطعه و رباعی است؛اما غزل‌سرایی عرصة هنری مسلّم اوست؛ به طوریکه حجم زیادی از دیوانش را به این قالب اختصاص داده است(590 غزل). از نظر سبک شناسی می توان سعیدا را در غزل شاعر بحر رمل دانست، بحرهای مضارع و مجتث و هزج در مرحله بعد از آن قرار دارند.دراغلب غزل هایش از پرکاربردترین اوزان شعر فارسی بهره جسته است مثل رمل مثمن محذوف و مضارع مثمن مکفوف محذوف. البته چند غزل در وزن ضربی و تند یا خیزابی و پر تحرک به چشم می خورد که عواطفی شورانگیز و پر جذبه و حال همچون غزلیات قلندری مولانا را تداعی می کنند.
بحرهای غزل سعیدا جز رجز و مقتضب، در قصاید او هم دیده می شود. او مثنوی را در بحر سریع و قطعه را فقط در بحور مجتث ، خفیف و مضارع سروده است.در رباعی بیشتر از بحر هزج مثمن اخرب مقبوض اَزَل استفاده کرده است . در دیوان سعیدا اوزان دوری کمی دیده می شود و غالب اوزان  او « جویباری » و ملایم اند.
در این مقاله سعی بر این است تا با کمک جدولهای آماری دقیق ، اوزان رایج و کم کاربرد بحرهای اشعار سعیدا معرفی و تحلیل شود و جایگاه او در سبک هندی تبیین گردد. 
  
 





کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

- A Survey of the Rhythmic Pattern of SaidaNaqhshbandiYazdi’s Poems

نویسنده [English]

  • Mohamad reza Najjarian
ph.D yazd University
چکیده [English]

Said NaqhshbandiYazdi, pseudonymed as Saida, was an 11th century (A.H) sonneteer whose poems, like those of his contempories, were in Indian or Isfahan style. He considered himself as a devoted follower of Jami, Nezami, Sanai, and Attar. He also adored Hafiz of Shiraz and was in close terms with Saeb Tabrizi. Saida’s anthology consists of 4815 lines versified in five genres: sonnet, ode, mathnavi, stanza, and quatrain. However, the major bulk of his poems (590 poems) comprises sonnets. Stylistically, saida is categorized primarily as a poet of Ramal foot, while Mozare’, Mojtass and Hazaj feet come next to that. His sonnets often employ the most frequent Persian rhythms such as elliptical octave Ramal and elliptical Makfuf octave present, but there also exist a few sonnets with a hectic, fast-tempo rhythm that rises ecstatic spirits like Moulana’s unscrupulous verses do. Expressing complex, far-fetched, and lampoon-free concepts, Saida’s sonnets project love and mysticism in a pleasant manner.His sonnet rhyths, except for Rajaz and Moqtazab, are tried in some of his odes too. While his mathnavis are in a fast tempo, his stanzas are written in Mojtass, slow, and present rhythms. As for quatrains, he has mostly used AzalMaqhbuzAkhrabactave, Hazj. Apart from the rhythms ever mentioned, his anthology contains just a few poems written in Recurrentmeter but a lot in ‘streamlike’ and lenient rhythms. Owing to their soft nature, Afaeel prosodic structure, as well as their musicality, these dominant rhythms are well suited for such circumstances as mourning, grief, nostalgia, pain, regret, and complaint.
By means of accurate statistical tables, the present article aims at introducing and analyzing the frequent and non-frequent rhythms as used in Saida’s poems. Also, an attempt is made to shed light on the status of Saida in the Indian style of poetry.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • SaidaNaqhshbandi
  • Indian poetic style
  • Rhythm
  • External music
  1. بهادر، محمّد صدیق حسن خان،(1385)، شمع انجمن، تصحیح و تعلیقات محمّدکاظم کهدویی،یزد، انتشارات دانشگاه یزد.
  2. خالقی راد،حسین،(1375)، قطعه و قطعه سرایی در شعر فارسی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
  3. خانلری ، پرویزناتل،(1361)، وزن شعرفارسی، چاپ چهارم، انتشارات توس.
  4. ___________،(1327)،تحقیق انتقادی در عروض فارسی و چگونگی تحول اوزان غزل، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
  5. رزمجو، حسین،(1372)، انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی،جلد دوم،مشهد، مؤسّسة چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
  6. زمانیان، صدرالدّین (1374)، بررسی اوزان شعر فارسی (عروض)، تهران، بنیاد جانبازان.
  7. سعیدا نقشبندی،سعید،(1387)، دیوان، به کوشش رضیه رضایی، تهران، انتشارات ثریا.
  8. شفیعی کدکنی، محمّدرضا،(1373)، موسیقی شعر، چاپ دوم، تهران، آگاه.
  9. شمیسا،سیروس،(1374)،سیر رباعی ، چاپ دوم،تهران، فردوس.

10. ........................(1369)، سیر غزل در شعر فارسی، چاپ دوم ،تهران، فردوس.

11. .......................(1372)، عروض و قافیه ،چاپ نهم، تهران، فردوس.

12. صبور، داریوش،(1370)، آفاق غزل فارسی، چاپ دوم،تهران، نشر گفتار.

13. طهرانی،آقا بزرگ،(1403)، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ، قسم ثانی من جزء التّاسع،بیروت، دارالاضواء.

14. غلامرضایی،محمّد(1377)، سبک شناسی شعر فارسی( از رودکی تا شاملو)، تهران،جامی.

15.  فرشیدورد،خسرو(1378)، درباره ادبیّات و نقد ادبی، جلد اوّل و دوم، چ سوم، تهران، امیر کبیر.

16. فضیلت،محمود( 1378)، آهنگ شعر فارسی، تهران، سمت.

17. مدرسی، حسین(1380)، فرهنگ توصیفی اصطلاحات عروض، تهران، سمت.

18. مسگرنژاد،جلیل(1370)،مختصری در شناخت علم عروض و قافیه، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.

19. نصرآبادی، میرزا محمّد طاهر(1317)، تذکره نصرآبادی، به اهتمام وحید دستگردی، تهران، ارمغان.

20. وحیدیان کامیار، تقی (1374)، وزن و قافیه شعر فارسی، چ چهارم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

21. همایی، جلال الدین (1370)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چ دوم، تهران، توس.

22. یوسفی، غلامحسین (1363)، چشمه روشن، چ سوم ،تهران، علمی.

 

ب- مقالات

  1. خانلری، پرویز،(1332)،«موسیقی الفاظ»، سخن، دوره 5، ش 3 ، صص 161-166.
  2. فرزاد، مسعود،(1349)،«مجموعه اوزان شعر فارسی»، مجله خرد و کوشش، دفتر چهارم، شیراز، صص583 - 651.
  3. کمالی ،مهدی ومحمّدکاظم کهدویی، (1388)، «بررسی آماری اوزان غزلهای بیدل دهلوی و مقایسة آن با وزن غزل فارسی و سبک هندی»،  فنون ادبی، سال اوّل، شماره۱، صص 107-126.
  4. میرافضلی،سیدعلی،(1375)،«نگاهی به سیر رباعی درشعر فارسی»، معارف، دوره13، شماره 3، صص303-329.
  5. وحیدیان کامیار، تقی، (1363)، «اوزان ایقاعی در شعر فارسی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، ش 2، صص 323-348.