بررسی نسبت عقل با عشق در غزل‌های عطّار، بر اساس نظریة استعارة شناختی ونگاشت «عشق به مثابه سفر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشیار دانشگاه تربیت مدرس تهران

3 دانشیار دانشگاه تربیت مدرس

4 استاد دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

رابطة عقل با عشق در مباحث عرفانی، از دیرباز مورد توجّه عارفان و پژوهشگران عرفان بوده است. این رابطه را می‌توان حاصل اوج­گیری مقابلة تفکّر عرفانی با تفکّر فلسفی، طرد فلسفة مشّاء و نفی تکیه بر عقل در درک حقیقت در قرن پنجم دانست که در شعر عرفانی در قالب استعاره‌های مختلف و به دو صورت تقابل و تداوم مطرح شده است. در برخی موارد عقل به‌عنوان رهزن و حریفِ همیشه سر برافراشته، در مقابل عشق تصویر شده و در برخی دیگر عقل به‌عنوان راهبر در مسیر پرخطر عشق تا رسیدن به حقیقت مطرح است. نظریۀ معاصر استعارة مفهومی به جنبه­های معرفت­شناختی کاربرد استعاره نظر دارد؛ تحلیل استعاره‌های مربوط به عشق و عقل براساس این نظریه می‌تواند جنبه­های معرفتی اندیشة عطّار را دربارة نسبت این دو مؤلّفۀ پرتکرار در غزل­های او را روشن کند. عطّار نیشابوری عشق را تجربة سفر در مسیری به سوی معشوق در نظر گرفته و در طیّ این مسیر به مراحل و منازلی قائل است که عقل یکی از آنهاست. از این منظر، عقل به خودی خود تقابلی با مفهوم عشق ندارد و طیّ این مسیر بدون درک این منزل و گذر از آن ناممکن است. بررسی استعاره‌های کلان عقل و عشق در غزل‌های عطّار، دسته­بندی مضمونی آنها و محور قرار دادن نگاشت مفهومی «عشق، به‌مثابه سفر» از منظر شناختی بیانگر آن است که در نگاه عطّار عقل و عشق متباین نیستند بلکه در امتداد دیگر قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Relationship between "Reason and Love" in Sonnet Based on the idea: "Love as a Journey"

نویسندگان [English]

  • farzane Gholamrezaei 1
  • Saeid Bozorg Bigdeli 2
  • Ghodratollah Taheri 3
  • Naser Nikoobakht 4
1 Tarbiat Modarres University
2 Tarbiat modares University
3 Tarbiat Modarres University
4 Member of Tarbiat Modarres University
چکیده [English]

The relationship between reason and love in mystical ideology has long been considered by mystics and scholars of mysticism. This relationship can be seen as the result of the rise of the confrontation of mystical thinking with philosophical thinking and the rejection of the philosophy of reason and the rejection of reason in the understanding of the truth in the fifth century. The relationship between reason and love in mystical poetry is presented in two ways: "Conflict and Continuity". In some cases, reason as opponent is always outstretched against the love, and in some other cases, reason as a leader in the risky path of love until the destination is the truth. Attar Nishaburi is one of the mystics who considers love as a journey of experience towards a beloved and, in this way, believes in stages and contexts in which reason is one of them. From this point of view, reason has not no conflict with the concept of love. The significance of this kind of view in Attar's intellectual system is that it does not put mystical thinking in opposition to reason and does not reduce it to the extent of the emotional intuition of escaping reason. In this article we are going to bring wisdom and love within the framework. Conceptual metaphor and metaphorical mapping "love as a journey" examine the role of reason in this experience.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Love
  • Intellect
  • Reason
  • Conceptual metaphor
  • Metaphorical mapping

مراجع

الف)کتاب‌ها:
1- قرآن مجید، ترجمة عبدالمحمّد آیتی، تهران، انتشارات سروش.
2- استاک­ول، پیتر(1393)، درآمدی بر شعرشناسی شناختی، ترجمة لیلا صادقی، تهران، نشر مروارید.
3- بدوی، عبدالرّحمن(1374)، تاریخ اندیشه­های کلامی در اسلام، ترجمة حسین صابری، مشهد، انتشارات بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی.
4- پورجوادی، نصرالله(1374)، شعر و شرع، تهران، نشر اساطیر.
5- پورنامداریان، تقی(1390)، دیدار با سیمرغ، چاپ پنجم، تهران، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
6- شفیعی کدکنی، محمّدرضا(1378)، صور خیال در شعر فارسی، چاپ هفتم، تهران، نشر آگه.
7- ــــــــــــــــــــــــ(1391)، رستاخیز کلمات، تهران، نشر سخن.
8- ــــــــــــــــــــــــ(1392)، زبان شعر در نثر صوفیّه، چاپ دوم، تهران، نشر سخن.
9- ـــــــــــــــــــــــ (1386)، «مقدّمة اسرارنامه»، تهران، نشر سخن.
10- شمیسا، سیروس(1387)، بیان، چاپ سوم از ویرایش سوم، تهران، نشر میترا.
11-    عطّار نیشابوی، فریدالدّین(1386الف)، اسرارنامه، تصحیح و مقدّمة محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، نشر سخن.
12- _______________(1387)، الهی­نامه، تصحیح و مقدّمة محمّدرضا شفیعی کدکنی، چاپ دوم، تهران، نشر سخن.
13-_______________(1386ب)، مصیبت­نامه، تصحیح و مقدّمة محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، نشر سخن.
14-    عطّار نیشابوی، فریدالدّین(1390)، دیوان عطّار، تصحیح تقی تفضّلی، چاپ سیزدهم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
15-    فتوحی رودمعجنی، محمود(1386)، بلاغت تصویر، تهران، نشر سخن.
16-    کلینی رازی، محمّدبن­یعقوب، اصول کافی، ترجمة سیّدجواد مصطفوی، تهران، انتشارات علمیّة اسلامیّه، بی‌تا.
17- لیکاف، جورج و مارک جانسون(1394)، استعاره­هایی که با آنها زندگی می­کنیم، ترجمة هاجر آقاابراهیمی، تهران، نشر علم.
18- لیکاف، جورج(1390)، «نظریة معاصر استعاره»، ترجمة فرزان سجودی، مندرج در استعاره، مبنای تفکّر و زیبایی­آفرینی، به کوشش فرهاد ساسانی، چاپ دوم، تهران، انتشارات سورة مهر.
ب)مقالات:
1- اوجاق­علی­زاده، شهین(1385)، «تقابل عقل و عشق در دیدگاه عطّار»، مندرج در پژوهش­نامة ادب و فرهنگ، ش3، صص178-139.
2- بهنام، مینا(1389)، «استعارة مفهومی نور در دیوان شمس»، مندرج در فصلنامة علمی پژوهشی نقد ادبی، سال3، ش10، تابستان89، صص114-91.
3- جبری، سوسن(1387)، «استعاره در زبان عرفانی میبدی»، مندرج در کاوش­نامه، سال نهم، شمارة17، صص85-29.
4- زرقانی، مهدی، هدی حسین­پور(1388)، «تعامل صوفیّة نخستین با عقل»، مندرج در مجلّة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی، سال17، ش65، صص98-71.
5- زرقانی، مهدی، محمّدجواد مهدوی و مریم آیاد(1392)، «تحلیل شناختی استعاره­های عشق در غزلیّات سنایی»، مندرج در جُستارهای ادبی(ادبیّات و علوم انسانی سابق)، صص30-1.
6- قائمی­نیا، علیرضا(1391)، «استعاره­های مفهومی در آیات قرآن»، مندرج در زبان استعاری و استعاره­های مفهومی، تهران، انتشارات هرمس، صص59-31.
7- میرباقری فرد، سیّدعلی­اصغر و راضیه حجّتی­زاده(1392)، «جایگاه عشق در مبانی سنّت­های اوّل و دوم عرفانی»، مندرج در فصلنامة ادبیّات عرفانی و اسطوره­شناختی، س9، ش30، صص225-201.
8- هاشمی بی­بی زهره(1392)، «مفهوم ناکجا آباد در دو رسالة سهروردی بر اساس نظریة استعارة شناختی»، فصلنامة جستارهای زبانی، دورة چهارم، شمارة3(پیاپی 15)، پاییز، صص260-237.
ج) پایان­ نامه ­ها:
1- مالمیر، تیمور(1374)، صور خیال در دیوان عطّار، پایان­نامة کارشناسی ارشد، به راهنمایی سیروس شمیسا، تهران، دانشگاه تربیت مدرّس.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار