تحلیل گونه‌شناسانۀ رساله شکوی الغریب بر اساس نظریه فیلیپ لوژن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه تبریز

2 استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تبریز

3 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه تبریز

10.29252/kavosh.2025.22277.3640

چکیده

اتوبیوگرافی یا «زندگینامۀ خودنوشت» هرچند به عنوان یک گونه مستقل ادبی مولود ادبیات غرب است، اما در خلال متون عرفانی ادبیات فارسی نیز می‌توان نشانه‌ها، الگوها و نمونه‌هایی از آن  را یافت که اغلب مورد مطالعه و تحقیق مستقل قرار نگرفته است. رساله «شکوی‌الغریب» عین‌القضات همدانی(۵۲۵– ۴۹۲ هـ . ق) در مطالعات گونه‌شناسانه اغلب به عنوان «بث‌الشکوی» بررسی و تحلیل شده است، در این پژوهش، متن رسالۀ «شکوی‌الغریب» از منظر ساختار و محتوا و بر اساس نظریۀ «فیلیپ لوژن» (م 1938) با گونۀ ادبی زندگینامۀ خودنوشت مقایسه و تحلیل شده است. شواهد متنی به دست آمده نشان می‌دهد بخش‌هایی از متن رساله شکوی‌الغریب حاوی الگوهای زندگینامه‌ای بوده و بر اساس شاخص‌های چهارگانه «فیلیپ لوژن»، با گونه ادبی زندگینامۀ خودنوشت مطابقت قابل توجّهی دارد. در نمونه‌های متنی شناسایی شده همانند متون زندگینامۀ خودنوشت، روایت بخش‌هایی از شخصیت، زندگی، زمانه و احوال درونی مؤلف خود دیده می‌شود. نتایج تحقیق، همچنین می‌تواند شاهدی بر وجود نمونه‌‌ها و الگوهای اولیه اتوبیوگرافی کلی‌نگر در ادبیات منثور عرفانی ایران و سیر تحول و تطوّر آنها به شمار آید.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Typological analysis of Shakval-Gharib's treatise based on Philippe Lejeune's theory

نویسندگان [English]

  • Bagher Sadrinia 1
  • Assadollah Vahed 2
  • mahdi Nourmohammadzadeh 3
1 Professor, Department of Persian Language and Literature, University of Tabriz
2 Professor, Department of Persian Language and Literature, University of Tabriz
3 PhD student in Persian language and literature, University of Tabriz
چکیده [English]

Although autobiography is an independent literary genre born in Western literature, but in the mystical texts of Persian literature, signs, paradigms and examples of the literary genre of autobiography can be found, most of which have not been studied and assessed independently. The treatise "Shakv al-Gharib" by Ain al-Qazat Hamdani's (492-525) is often analyzed as complaint in typological studies, in this research the text of Shakv al-Gharib has been analyzed and compared with the literary genre of autobiography based on Philippe Lejeune's (b.1938) theory from the structure and content perspective. The obtained textual evidences show that some parts of the text of Shakv al-Gharib contain autobiographical patterns, and based on the four indicators provided by Philippe Lejeune, they are in considerable agreement with the autobiographical literary genre. The identified text samples, like the autobiographical texts, are the narrator of parts of the author's personality, life, era, and inner state. The results of the research confirm the assumption of the existence of early examples and paradigm of autobiography in the mystical prose literature of Iran and their evolution.

کلیدواژه‌ها [English]

  • autobiography
  • complaint
  • Shakval-Gharib
  • mystical literature

مراجع

  1. الف)کتاب‌ها

    1. آزبورن، برایان و ریچارد سویر (1393)، چگونه زندگی‌نامه بنویسیم، ترجمه محسن سلیمانی، تهران: سوره مهر.
    2. ابوت، اچ.پورتر (1397)، سواد روایت، ترجمه رویا پورآذر و نیما اشرفی، چاپ سوم، تهران: نشر اطراف.
    3. اسمیت، سدونی و جولیا واتسون (1401)، ادبیات من؛ راهی به فهم خودزندگی‌نگاری و روایت‌های شخصی، ترجمه رویا پورآذر، تهران: نشر اطراف.
    4. افراسیابی، غلامرضا (1372)، سلطان العشاق، شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.
    5. انوشه، حسن (1369)، فرهنگ زندگینامه‌ها، تهران: انتشارات گلشن.
    6. -------- (1381)، فرهنگنامه ادبی فارسی؛ گزیده اصطلاحات، مضامین و موضوعات ادب فارسی، چاپ دوم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    7. بامشکی، سمیرا (1393)، روایت شناسی داستان­های مثنوی، تهران: هرمس.

    8 . پورجوادی، نصرالله (1384)، عین‌القضات و استادان او، تهران: اساطیر.

    1. دشتی، محمد (1372)، فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(س)، قم: مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین.
    2. صدری‌نیا، باقر (1388)، فرهنگ مأثورات متون عرفانی، تهران: انتشارات سخن.
    3. عین‌القضات همدانی، ابوالمعالی عبداللّه‌بن ابی‌بکر (1373)، تمهیدات، تصحیح عفیف عسیران، چاپ چهارم، تهران: منوچهری.
    4. --------------------------------- (1389)، شکوی‌الغریب همراه رساله حقیقت مذهب، ترجمه غلامرضا جمشیدنژاد، تهران: انتشارات اساطیر.
    5. فتاحی، حسین (1386)، داستان گام به گام، تهران: صریر.
    6. فرمنش، رحیم (1393)، احوال و آثار عین‌القضات المیانجی الهمدانی، تهران: اساطیر.
    7. کمره‌ای همدانی، علیرضا (1383)، با یاد خاطره؛ درآمدی بر خاطره و خاطره‌نگاشته‌های پارسی در تاریخ ایران، تهران: سوره مهر.
    8. محمد بن منور (1366)، اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید، به کوشش محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: انتشارات آگاه.
    9. مینوی، مجتبی (1354)، نامه تنسر به گشنسب؛ به تصحیح مجتبی مینوی، چاپ دوم، تهران: انتشارات خوارزمی.
    10. همیلتون، نایجل و هانس رندرس (1400)، الفبای بیوگرافی مدرن، ترجمه سحر وحدتی حسینیان، تبریز: انتشارات ریتم با همکاری موسسه نغمه آفرینش هنر.

     

    ب)مقاله‌ها

    1. باقی‌نژاد، عباس (1400)، «زندگی‌نامه‌نویسی، ماهیت، ساختار و گونه‌ها»، پژوهش‌های نثر و نظم فارسی، سال پنجم، شماره 11، صص 208-183.
    2. جواری، محمدحسین و زهرا موذن (1382)، «اتوبیوگرافی و مباحث نظری آن در فرانسه»، نشریه علامه، دوره اول، شماره 4، صص 126-102.
    3. دباشی، حمید (1371)، «عین‌القضات همدانی و رساله شکوی‌الغریب او»، فصلنامه ایران نامه، شماره 41، صص 74-57.
    4. رحمتی، جمیله (1391)، «غوری در رساله شکوی‌الغریب»، کتاب ماه دین، شماره 178، صص 46-42.
    5. قربانی، خاور و ادریس اسلامی (1395)، «پیشینة خودزندگینامه‌نوشت در ادبیات کلاسیک فارسی»، پژوهش‌های نقد ادبی و سبک شناسی، شماره 3، صص 230-203.
    6. قربانی، خاور و ادریس اسلامی (1396)، «پیشینه و انواع خودزندگینامه‌نوشت در ایران باستان»، فنون ادبی، سال نهم، شماره 18، صص 202-187.
    7. کیائی، فاطمه (1391)، «باطنی‌گری، اتهام عین‌القضات همدانی»، دو فصلنامه علمی-پژوهشی پژوهشنامه ادیان، سال ششم، شماره 12، صص 156-127.

    8 . ملائی توانی، علیرضا (1388)، «اصول و مبانی سرگذشت‌نگاری؛ ملاحظاتی درباره روش‌شناسی زندگینامه‌نویسی»، تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری دانشگاه الزهراء، سال نوزدهم، شماره 80، صص 165-141.

    1. نزهت، بهمن و یحیی حسینایی (1398)، «روش‌شناسی زندگینامه‌نویسی در ادبیات عرفانی؛ مطالعه موردی تذکرۃ الاولیاء عطار نیشابوری»، مجله نقد و نظریه ادبی، سال سوم، شماره 6، صص 166-143.
    2. یوسفی پور کرمانی، پوران (1388)، «تأملی در اندیشه‌های عین‌القضات همدانی»، فصلنامه ادبیات فارسی، سال پنجم، شماره 13، صص 23-1.

     

    ج) منابع لاتین

    1. Lejeune, Philippe. (1989). On Autobiography; Theory & History of Literature (K. Leary, Trans.). University of Minnesota Press.
    2. Sargar, S.D. Wajekar, V. (2013). Autobiography as a Literary Genre. Galaxy: International Multidisciplinary Research journal, Vol. II, 1-4.
    3. Šenkár, P. (2020). Autobiography As A Genre Of Literary Remembering And Communication (And Its Presence In The Texts Of Albert Martiš). Media Literacy and Academic Research, No. 1, 97-112.

     

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار