روایت نقالان از داستان رستم و سهراب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

هنر نقالی یکی از شاخه‌های مهم ادبیات عامه، بازتاب‌دهنده تجربه‌های بازسازی‌شده از حماسه‌های ملی و پهلوانی است. نقالان می‌کوشند با ساده‌ترین تعابیر و باز‌سازی جذاب‌ترین وقایع، اجزای مختلف داستان‌ها را متناسب با ذهنیت مخاطبان به‌نوعی تغییر دهند یا تکمیل کنند. به‌این‌ترتیب بر هسته اصلی داستان، شاخ‌ و‌ برگ‌های درهم‌پیچیده‌ای تنیده می‌شود. در این تحقیق ضمن مروری کوتاه بر پیشینۀ سنت نقالی، سازوکار روایی نقالان در دو محور اصلی: 1- قرینه سازی 2- دلیل تراشی بررسی شده است. بخش قرینه‌سازی نقالان از وقایع این داستان نیز در سه موضوعِ اسب پهلوان، دل باختگی و نیز به‌کارگیری اصطلاحات و مفاهیم دینی مصداق می‌یابد. همچنین در بخش دوم تحقیق در سازوکار دلیل‌تراشی به روش تطبیقی، مشخص خواهد شد که موضوعات داستانی مانند ربوده شدن رخش، وصلت با تهمینه، قول ازدواج سهراب با دختر افراسیاب، مجادله رستم با کاوس و رویارویی رستم و سهراب، زمینه ای است که نقالان در طومارها به توجیه و مدلل جلوه‌دادن وقایع داستانی می‌پردازند. نتایج این تحقیق به بررسی جامعه‌شناختی ذوق هنری نقالان و مخاطبان و شناسایی مهارت‌های روایی نقالان کمک می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The storytellers’s narration of The Story of Rostam and Sohrab

نویسنده [English]

  • nematollah panahi
STUDENT
چکیده [English]

The art of “Naqqali” (public storytelling) as an important branch of folkloric literature, reflects the reconstructed experiments of national epics and chivalry. The storytellers try to simplify the concepts and reconstruct the interesting events of the story, thus, changing or supplementing the items in the story in accordance with the mentality of the audience. Thus the storytellers pad out the main story with a complex of details. The present study reviews the “Naqqali” tradition, and investigates the narrative methods of Naqqals (storytellers) in two chief dimensions: 1. symmetricalization 2. fabricating reasons.
The storytellers’ symmetricalization of the events in this story is realized in three subjects: the hero’s horse, falling in love, and the application of religious expressions and concepts. In the second part of the research, we will consider the mechanism of reason fabrication. We will comparatively show that the topics in the story such as the robbery of Rakhsh (Rostam’s horse), his marriage with Tahmineh, Sohrab’s promise to marry Afrsyab’s daughter, Rostam’s argument with Kavous and the confrontation of Rostam and Sohrab are all pretexts for Naqqals to justify and reason for the events in the story. The results of the research will help to sociologically study the artistic taste of Naqqals and their audience as well as their narrative skills.

کلیدواژه‌ها [English]

  • storytelling
  • Shahnameh of Ferdowsi
  • Rostam and Sohrab
  • symmetricalization
  • fabricating reasons

مراجع

الف)کتاب‌ها:
1- اسلامی‌ندوشن، محمد‌علی(1373)، نامة نامور(گزیدة شاهنامه)، تهران، بی‌نا.
2- امید سالار، محمود(1381)، جستارهای شاهنامه شناسی و مباحث ادبی، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
3- انجوی شیرازی، سیّد ابوالقاسم(1369)، فردوسی‌نامه، چاپ سوم، تهران، انتشارات علمی.
4- بلوکباشی، علی(1375)، قهوه‌خانه‌های ایران، تهران، دفتر نشر پژوهش‌های فرهنگی.
5- بویس، مری(1369)، «گوسان پارتی و سنّت نوازندگی در ایران»، بررسی و تحقیق، ترجمة مسعود رجب‌نیا، تهران، انتشارات توس.
6- بیضایی، بهرام(1392)، نمایش در ایران، چاپ نهم، تهران، انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
7- بیگ زاده و دیگران(1393)، «جستاری در علّت تراشی بر وقایع برخی طومارهای نقّالی»، مجموعة مقاله‌های همایش شاهنامة فردوسی و مطالعات هنری، به کوشش فرزاد قائمی، مشهد، انتشارات زروند.
8- خالقی مطلق، جلال(1386)، حماسه، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
9- داستان رستم و سهراب(روایت نقّالان)(1369)، نقل و نگارش مرشد عبّاس زریری، ویرایش جلیل دوستخواه، تهران، انتشارات توس.
10- دوستخواه، جلیل(1380)، حماسة ایرانی یادمانی از فراسوی هزاره‌ها، تهران، نشر آگه.
11- __________(1389)، «کاوة آهنگر به روایت نقّالان»، تن پهلوان و روان خردمند، چاپ سوم، شاهرخ مسکوب(ویراستار)، تهران، انتشارات طرح نو.
12- روتون،ک.ک(1378)،اسطوره،ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور،تهران، نشر مرکز.
13- صفا، ذبیح الله(1387)، حماسه‌سرایی در ایران، چاپ هفتم، تهران، نشر فردوس.
14- عناصری، جابر(1366)، نمایش و نیایش در ایران، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی.
15- طومار نقّالی شاهنامه(1391)، به‌کوشش سجّادآیدنلو، تهران، انتشارات به‌نگار.
16- فردوسی، ابوالقاسم(1391)، شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، جلد1و2، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
17- محجوب، محمّد جعفر(1387)، «تحوّل نقّالی و قصّه خوانی، تربیت قصّه- خوانان و طومارهای نقّالی»، ادبیّات عامیانة ایران، جلد2، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران، انتشارات چشمه.
18- نجم، سهیلا(1390)، هنر نقّالی در ایران، تهران، انتشارات فرهنگستان هنر.
19- هفت لشکر(طومار جامع نقّالان): از کیومرث تا بهمن(1377)، مقدّمه و تصحیح مهران افشاری و مهدی مداینی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
20- یاحقی، محمّدجعفر(1368)، سوگنامة سهراب، تهران، انتشارات توس.
ب) مقالات:
1- آیدنلو، سجّاد(1388)، «مقدّمه‌ای بر نقّالی در ایران»، پژوهشنامة زبان و ادب فارسی، سال سوم، شمارة چهارم، صص64-35.
2- خالقی مطلق، جلال(1361)، «یکی داستان است پر آب چشم (دربارة موضوع نبرد پدر و پسر)»، ایران نامه، شمارة2، صص205-164.
3- دوستخواه، جلیل(1390)، «سرچشمه‌ها و پشتوانه‌های شاهنامة فردوسی و شاهنامة نقّالان»، بخارا، شمارة85، صص138-124.
4- شایسته فر، مهناز(1385)، «شاهنامه، حماسة ملّی(دوران تیموریان و صفویان)»، کتاب ماه هنر، شمارة 95و 96، صص51-38.
5- صفا، ذبیح الله(1368)، «اشاره‌ای کوتاه به داستان گزاری و داستان‌گزاران تا دورة صفوی»، ایران شناسی، شمارة سوم، صص471-463.
6- میرشکرایی، محمّد(1355)، «شاهنامه‌خوانی از دید مردم شناسی(نظری به تاریخچة شاهنامه‌خوانی)، هنر و مردم، شمارة 165و 166، صص65-57.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار