عوامل مؤثر درایجاد نقش ترغیبی زبان در قصاید ناصرخسرو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه مازندران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی

چکیده

از میان تمامی زبان‌شناسانی که نظریه‌هایی دربارﮤ نقش‌های زبان ارائه کرده‌اند، به نظر می‌رسد که طرح ارتباطی یاکوبسن (1896- 1982) از دقت و شمول بیش‌تری برخوردار باشد. طبق نظرﯾﮥ ارتباطی یاکوبسن، هر ارتباط زبانی متشکل از شش عنصر است و یک پیام در اثر جهت‌گیری به سمت هرکدام از آن عناصر، دارای یک نقش غالب می‌شود. یکی از این نقش‌های شش‌گاﻧﮥ زبان، «نقش ترغیبی» است که در اثر تمرکز پیام بر مخاطب ایجاد می‌شود. کلام ناصرخسرو (394-481 ﻫ‏ .ﻕ.) به‌دلیل پاره‌ای از ویژگی‌ها از قبیل: دارا بودن ﺟﻨﺒﮥ تبلیغی، گرایش به پند و اندرز، لحن خطاب‌گوﻧﮥ اکثر قصاید آن و... عمدتاً متوجه‌ مخاطب بوده و درنتیجه قابلیت بررسی از دیدگاه «نقش ترغیبی» زبان را داراست.
در این مقاله ضمن بررسی و شناسایی ساخت‌های ترغیبی شعر ناصرخسرو، به مقایسه‌ی آماری آن‌ها با ساخت‌های مؤثر در ایجاد نقش‌های عاطفی و ارجاعی نیز پرداخته شده است. افعال امر و نهی، ندا، استفهام، افعال و ضمایر دوم‌شخص، برخی از افعال ناقص و اصوات، به‌عنوان عوامل مؤثرِ ایجاد نقش ترغیبی در قصاید ناصرخسرو درنظر گرفته شده‌اند. بر اساس نتایج به‌دست آمده، در شعر ناصرخسرو نقش ترغیبی - بعد از نقش شعری- بیش‌ترین برجستگی را به نسبت سایر نقش‌های زبان داراست و مواردی همچون: استفاده از افعال به صیغه‌های مخاطب، ضمایر جدای دوم شخص، عبارات امری و استفهامی، از جهت کثرت کاربردشان به ترتیب از مهم‌ترین عوامل گرایش کلام او به سمت مخاطب محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Effectve factors of conative function of language in Nāser-e Khosrow's quasidas

چکیده [English]

Amongst the theories about the functions of language, Jakobson’s communication framework looks more delicate and comprehensive. Based on this framework each verbal communication consists of six elements and that a massage takes its dominant function as a result of inclining to each of these six elements. This means that there are six functions for language. “Conative function” is one of these functions which occurs as a result of focus of massage towards interlocutors. Because of having such characteristics as having propagative aspect, inclining towards maxim and advice, addressing tone of Nāser-e Khosrow's quasidas and etc, his language generally inclines towards interlocutors . So it is worth researching his works regarding “conative function” of language.
This study is going to examine and identify conative constructions in Nāser-e Khosrow’s poetry and to compare them statistically with constructions which lead to emotive and referential functions. Imperatives, exclamations, interrogatives, second person verbs and pronouns, some auxiliaries and interjections are considered as effective factors of forming “conative function” in Nāser-e Khosrow’s quasidas. According to the results in Nāser-e Khosrow’s poetry “conative function” is the most dominant function -after poetic function- and in this way such factors as using second person verbal phrase, separate second person pronouns, imperatives, and interrogatives are respectively important factors in inclining his language towards the interlocutors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • communication theory
  • conative function
  • Jakobson
  • Nāser-e Khosrow's quasidas

مراجع

الف)کتاب‌ها:
1- احمدی، بابک(1372)، ساختار و تأویل متن، ج1، تهران، نشر مرکز.
2- اسکولز، رابرت(1379)، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیّات، ترﺟﻤﺔ فرزانه‏ طاهری، تهران، نشر آگه.
3- پورنامداریان، تقی(1382)، گمشدة لب دریا، تهران، نشر سخن.
4- رزمجو، حسین(1372)، انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد، انتشارات آستان قدس.
5- زرّین‏کوب، عبدالحسین(1343)، باکاروان حلّه، طهران، نشر آریا.
6- شمیسا، سیروس(1384)، بیان و معانی، تهران، نشر میترا.
7- صفوی، کورش(1380)، از زبان‏شناسی به ادبیّات، ج1(نظم)، تهران، انتشارات سورة مهر.
8- علوی‏مقدّم، مهیار(1377)، نظریّه‏های نقد ادبی معاصر، تهران، انتشارات سمت.
9- فالر، راجر[و دیگران](1381)، زبان‏شناسی و نقد ادبی، ترﺟﻤﺔ مریم خوزان و حسین پاینده، تهران، نشر نی.
10- فرشیدورد، خسرو(1388)، دستور مفصّل امروز، تهران، نشر سخن.
11- محقّق، مهدی(1363)، تحلیل اشعار ناصر خسرو، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
12- ناتل‏خانلری، پرویز(1369)، تاریخ زبان فارسی، ج2 و3، تهران، نشر نو.
13- ناصرخسرو، دیوان اشعار(1357)، ‏تصحیح مینوی و محقّق، تهران، مؤﺳّﺴﺔ مطالعات اسلامی دانشگاه مک‏گیل.
14- وحیدیان کامیار، تقی(1381)، دستور زبان فارسی(1)، تهران، انتشارات سمت.
15-______________(1379)، نوای گفتار در فارسی، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی.
16- یوسفی، غلامحسین(1373)، ﭼﺸﻤﺔروشن، تهران، نشر علمی.
ب)مقالات:
1- اسلامی‏ندوشن، محمّدعلی(2535)، «پیوند فکر و شعر در نزد ناصرخسرو»، در یادناﻣﺔ ناصرخسرو، دانشگاه فردوسی مشهد، صص58-31.
2- رکنی، محمّدمهدی(2535)، «ناصرخسرو، شاعر اندرزگو»، در یادناﻣﺔ ناصرخسرو، دانشگاه فردوسی مشهد، صص233-215.
3- شفیعی‏کدکنی، محمّدرضا(1352)، «انواع ادبی و شعر فارسی»، ناﻣﺔ ادبیّات و علوم اجتماعی دانشگاه پهلوی، دورة چهارم، دفتر دوم و سوم، صص119-96.
4- نیومارک، پیتر(1373)، «نقش‏های زبان»، ترﺟﻤﺔ عبدالمحمّد دلخواه، مترجم، سال چهارم، ش15، صص31-26.
5- وحیدیان کامیار، تقی(1383)، «کشف یک واقعیّت دربارة نقش‌های زبان»، در زبان چگونه شعر می‌شود، مشهد، سخن‌گستر، ص 28-37.
6- یاکوبسن، رومن(1380)، «زبان‏شناسی و شعرشناسی»، در ساخت‏گرایی، پسا ساخت‏گرایی و مطالعات ادبی، برگردان کورش صفوی، تهران، سازمان تبلیغات، صص 105-89.
7- یوسفی، غلامحسین(2535)، «ناصرخسرو منتقدی اجتماعی»، در یادناﻣﺔ ناصرخسرو، دانشگاه فردوسی مشهد، صص640-619.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار