ساقی نامه (و مغنی نامه)، یکی از ضد نوع های حماسه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد

10.29252/kavosh.2020.14553.2833

چکیده

ساقی­ نامه (و مغنی­ نامه) یکی از گونه­ های غیرمستقل ادب رسمی پیش از قرن هشتم هجری و گونه شعری مستقل پس از این دوره است که اغلب در قالب مثنوی و بحر متقارب سروده ­شده و در آن، شاعر با تصاویر خمری، اغراضی چون اغتنام ­فرصت، باده ­نوشی و لذّت، گذشت عمر و بی ­وفایی روزگار را با اعتراض به سنت رایج جامعه بیان­ می­ کند.
در این پژوهش، ابتدا، به بررسی ریشه­ ها و علل آفرینش ساقی­نامه به ­عنوان یک نوع ادبی، از میان نوع ­ها و ضدنوع­ ها پرداخته ­می­ شود؛ سپس، نشانه­ های پرکاربرد آن و پیام آنها از رهگذر مقایسه با هم­ تباران ساقی ­نامه (خمریه، قصیده، غزل، رباعیات خیام) نقد خواهد شد. در ادامه نیز به تحلیل شیوِۀ بیان هنری این نوع ادبی و ضرورت اجتماعی و روانشناسی سرودن آن اشاره ­می­ شود و در نهایت، محتوای ساقی­ نامه بررسی­ می­ گردد.
حاصل کار نشان ­می­ دهد ساقی­ نامه ­های بنیادین یکی از ضد نوع­ های حماسه و قصیده ­اند که از مجرای ذهن شاعران حکیم و فیلسوف زاییده­ شده ­اند و ساقی (مغنی) و شراب (موسیقی) و روزگار و من شاعر مهم­ترین نشانه ­های آن هستند که از طریق بیان کمینه ­گرایانه، تقابل­ گرایانه؛ انشایی با ابزار دیالوگ یک­طرفه، نگرش موجود در باب ماهیت و چیستی انسان و جهان هستی را به چالش­ می­ کشند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Saghinameh (and Moghanninameh) as an anti-genre epic

نویسنده [English]

  • sakineh abbasi
.PhD graduate in Persian literature and language, Yazd University
چکیده [English]

Saghinameh (and Moghani-nameh) is an independent form of official literature dating back to the 8th century AH. Independent poetry after this period is often written in the form of Masnavi and Motaghareb, in which the poet with images of vinos expresses exaggerations such as frustration, wind, writing, and pleasure, passing through the life of life, and protesting against the popular traditions of the society. In this research, firstly, the roots of Saghinameh story are explored as a literary form, among genres and anti-genres. Then, the signs and messages frequently used in the book are critically studied through comparisons with its counterparts such as vinos poem, sonnets, odes and poems of Khayyam. Also, the artistic expressions of this kind of literature are analyzed along with the social necessity and psychology of its compilation. Ultimately, the content of the essay will be reviewed. The result of the study indicates that basic Saghinamehs are anti-epics and a poetic genre created by wise poets and philosophical minds, and the cupbearer (harpist), wine (music), time, and I, namely the poet, are the most important signs that challenge the existing attitude toward nature and the nature of man and the universe through a minimalist and opposing language articulated with one-way dialogues.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Saghinameh
  • Persian lyric poetry
  • Discourse
  • Authenticity
  • Individuality
  • Wine
الف) کتاب­ها
1. آلن، گراهام (1397)، بینامتنیت، ترجمه پیام یزدان­جو، چاپ ششم، تهران: نشر مرکز.
2. ابتهاج، هوشنگ (1378)، سیاه­مشق، تهران: نشر کارنامه.
3. ارشاد، فرهنگ (1394)، کندوکاوی در جامعه­شناسی ادبیات، چاپ دوم، تهران: نشر آگه.
4. اسلامی­ندوشن، محمدعلی (1382)، جام جهان­بین، تهران: نشر قطره.
5. بیر، جیلین (1383)، رمانس، ترجمه سودابه ­دقیقی، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز.
6. تفضلی، احمد (1376)، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله­آموزگار، تهران: نشر سخن.
7. حافظ شیرازی، شمس­الدین محمد (1373)، دیوان، از روی نسخه قدسی (کامل­ترین نسخه)، به تصحیح و کوشش علی­اکبر امید، تهران: نشر نظم.
8. خیام، غیاث­الدین ابوحفص عمر بن ابراهیم (1369)، رباعیات، به کوشش محمدعلی فروغی،تهران: انتشارت اسماعیلیان.
9. دبیر سیاقی، محمد (1374)، هزار سال شعر فارسی، تهران: علمی ـ فرهنگی.
10. دهخدا، علی­اکبر (1339)، لغت­نامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
11. رستگارفسایی، منصور (1380)، انواع شعر فارسی (مباحثی در صورت­ها و معانی شعر کهن و نو پارسی)، چاپ دوم، شیراز: انتشارات­نوید.
12. رضایی، احترام (1390)، ساقی­نامه در شعر فارسی، چاپ دوم، تهران: نشر امیرکبیر.
13. رودکی سمرقندی، ابوعبدالله جعفربن­محمد (1376)، دیوان اشعار، براساس نسخه سعید نفیسی و ی­براگینسکی، چاپ دوم، تهران: نشر نگاه.
14. زرقانی، مهدی و محمدرضا قربان­صباغ (1395)، نظریه ژانر (نوع ادبی ـ رویکرد تحلیلی تاریخی)، تهران: نشر هرمس.
15. شریفی، فیض (1395)، خیام و پساخیامیان، تهران: انتشارات نگاه.
16. شفیعی­کدکنی، محمدرضا (1391)، رستاخیز کلمات (درس گفتارهایی درباره نظریه ادبی صورتگرایان روس)، تهران: نشر سخن.
17. _________ (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه (درآمدی بر سبک­شناسی نگاه­عرفانی)، چاپ چهارم، تهران­: نشر سخن.
18. شمیسا، سیروس (1373)، انواع ادبی، چاپ­چهارم، تهران: انتشارات­فردوس.
19. شوالیه، ژان و آلن­گربران (1385)، فرهنگ نمادها، تهران: انتشارات­جیحون.
20. صفا، ذبیح­اله (1366)، تاریخ ادبیات ایران، تهران: فردوس.
21. طهماسبی، فرهاد (1395)، جامعه­شناسی غزل فارسی، تهران: علمی ـ فرهنگی.
22. فرای، نورتروپ (1377)، تحلیل نقد، ترجمه صالح­حسینی، تهران: انتشارات­نیلوفر.
23. فردوسی، ابوالقاسم (1379)، شاهنامه بر اساس چاپ­مسکو، به­کوشش سعید حمیدیان، چاپ­پنجم،تهران: نشر قطره.
24. فخرالزمانی، عبدالنبی (1340)، تذکره میخانه، به­کوشش احمد گلچین­معانی، تهران: اقبال.
25. قنبری، محمدرضا (1384)، خیام­نامه، تهران: انتشارات زوار.
26. گاردر، یوستاین (1395)، دنیای سوفی، ترجمه دکتر مهدی سمسار، تهران: انتشارات جام.
27. گلچین­معانی، احمد (1368)، تذکره پیمانه، تهران: کتابخانه سنایی.
28. مسعودی، شیوا. (1395)، کارنامه تلخکان (بازشناخت اطوار تلخکی و دلقکی با نگاهی به متون نمایشی امروزی، میانگاهی و کهن)، چاپ دوم، تهران،: نشر نیلوفر.
29. مکاریک، ایرناریما (1390)، دانشنامه نظریه­های ادبی معاصر، تهران: نشر آگه.
30. نظامی گ­نجوی، الیاس­ابن­محمد (1370)، اسکندرنامه، به­کوشش حسین پژمان بختیاری، تهران: نشر پگاه.
31. ولک، رنه و آستین­وارن (1390)، نظریه ادبیات، ترجمه ضیاء موحد و پرویز مهاجر، چاپ سوم، تهران: نشر نیلوفر.
ب) مقاله­ها
1. ترابی، محمد (1371)، «حکیم نظامی و ساقی­نامه در شعر فارسی»، مجله ادبیات دانشگاه تهران، ش 3و 4، سال 29، صص 201-220.
2. جلالی­پندری، یدالله (1389)، «حمله حیدری»، مندرج در دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دایره المعارف اسلامی، ج14، صص 209-213.
3. رحمدل، غلامرضا (1386)، «مقایسه اغتنام فرصت در اندیشه­های حافظ و خیام»، مجله ادب­پژوهی، شماره2، صص 117-141.
4. زرین­چیان، غلامرضا (1355)، «ساقی­نامه در ادب­فارسی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد، ش 47، صص571-586.
5. شهبازی، اصغر (1398)، «تأثیر ساقی­نامه بر آمیختگی زبان حماسی و غنایی در حمله حیدری راجی­کرمانی»، مجله کاوش­نامه زبان و ادبیات فارسی، پیاپی 40، صص 153-180.
6. صابرپور، زینب (1388)، «داستان کوتاه مینی­مالیستی»، مجله نقد ادبی، سال دوم، ش5، صص 135-146.
7. کمالی، محمود (1393)، «نگاهی به ساقی­نامه، خمریات و دیتی­رمب»، مجله پژوهش­های ادبی و بلاغی، ش 22، صص 30-41.
8. محجوب، محمدجعفر (1339)، «ساقی­نامه ـ مغنی­نامه»، مجله سخن، دوره 11، صص 78-79.
9. میرهاشمی، مرتضی (1393)، «نکته­ای چند درباره تحول شکلی و معنایی ساقی­نامه­ها با تأکید بر تذکره میخانه»، مجله زبان و ادبیات فارسی، سال چهارم، شماره2، صص 81-99.
ج) منابع لاتین
1. Cudden, J.A. (1984), A Dictionary of Literature Terms, New York: Pinguin Book.