بازشناخت حماسة شاه‌رخ‌نامه (سرودة قاسمی گنابادی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیاردانشگاه فردوسی

چکیده

حماسة شاه‌رخ­نامة قاسمی گنابادی مثنوی­ای چهار هزار و هفت­صد بیتی است که در سال 950ق آن را سرود. موضوع آن شرح کشورگشایی­ها، شکارها، سفرها، عدالت ورزی‌ها و رشادت­های شاه‌رخ تیموری (850- 779) از بر تخت پادشاهی نشستن تا هنگام وفات است که به شاه‌طهماسب صفوی (ج. 930- د. 984) تقدیم شده است.  شاه‌رخ جز همین مثنوی، زندگینامة مستقلی ندارد. منظومة شاه‌رخ­نامه در ایران نسخه ندارد و نگارنده آن را براساس نسخة پاریس تصحیح کرده است.
پس از معرّفی شاه‌رخ­نامه، به بررسی برخی ویژگی­های ادبی و زبانی منظومه و معرّفی نسخه­های آن پرداخته شده و ساقی­نامه­های این مثنوی برای اوّلین بار معرّفی گردیده است. چند فراز از زندگی شاه‌رخ از نگاه قاسمی و مورّخان عصر شاه‌رخ با هم مقایسه شدند. تحقیق نشان داد این حماسه تا حدّ زیادی مبتنی بر مستندات تاریخی است و به ترتیب وقوع عمل­کردهای شاه‌رخ سروده شده است. توصیف صحنه‌های نبرد با بیانی فخیم و حماسی و به کاربردن تعبیرها و ترکیب‌های زیبا، تضاد، سجع و واج‌آرایی از دیگر ویژگی‌های این اثر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Introduction to the Epic of Shahrokh-Nameh by Ghasemi Gonabadi

نویسنده [English]

  • Zahra Ekhteyari
(Associate Professor Ferdowsi University of Mashhad)
چکیده [English]

The epic of Shahrokh-Nameh is a Masnavi with 4700 verses that Ghasemi Gonabadi composed it about King Shahrokh and gifted it to the King Tahmasb Safavi in 950. The topic of Masnavi is about of conquests, preys, journeys, Honesty, goodness and braveries of Shahrokh Teymoori (779-850) from coronation to death. Shahrokh has not any biography except of this manuscript. Masnavi of Shahrokh-Nameh has not another manuscript in Iran, thus it was corrected according to British and French manuscripts. 
After introducing of the Shahrokh-Nameh, some of the characteristics of Masnavi have been evaluated and its versions are introduced. The Saghi-Nameh of this Masnavi is introduced for the first time. Several parts of Sahrokh,s life from perspective of Ghasemi and historians of Shahrokh's period are compared. This historical epic is greatly based on historical documents and is composed according to the acts of Shahrokh. Although the description of the 43 years of Shahrokh's kingdom with about 50000 words by artistic descriptions and epic exagerations is a great work, Ghasemi has not explained the details of Sahrokh's life but nevertheless he afforded it very good. This is the first article in introducing and identification of the Shahrokh-Nameh

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Shahrokh-Nameh
  • Comparison with historical documents
  • Saghi-Nameh
  • Manuscript
  • Ghasemi Gonabadi
  1. ابن یوسف شیرازی، (1321- 1318)، فهرست کتابخانة مجلس شورای اسلامی، ج. 3، تهران، کتابخانة مجلس.
  2. احمد علی احمد، (1965م.)، هفت آسمان، تهران، کتابفروشی اسدی.
  3. اسفزاری، معین­الدَین محمد زمچی، (1339) روضات الجنات فی اوصاف مدینة الهرات، بخش دوم، تصحیح و حواشی سیَد محمد کاظم امام، تهران، دانشگاه تهران.
  4. البستانی، بطرس، (بی­تا)، دائرةالمعارف، بیروت، لبنان، دارالمعرفه.
  5. انجو شیرازی، میرجمال­الدّین حسین بن فخرالدّین، (1359)، فرهنگ جهانگیری، ج 2، ویراستة رحیم عفیفی، مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد.
  6. جامی، عبدالرحمن، (1385)، هفت اورنگ، تصحیح مدرس گیلانی، تهران، اهورا.
  7. جهانگشای خاقان، (1986م)، تاریخ شاه­اسماعیل، به کوشش الله دتا مضطر، اسلام­آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
  8. حافظ، شمس­الدّین محمد، (1368)، دیوان، تصحیح قزوینی­–­غنی، تعلیقات و حواشی محمد قزوینی، تهران، اساطیر.
  9. حافظ­ابرو، (1372)، زبدةالتواریخ، مقدمه و تصحیح سیدکمال حاج سیدجوادی، دو جلد، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  10. خزانه­دارلو، محمدعلی،­ (1375)، منظومه­های فارسی، تهران، روزنه.
  11. خواندامیر، غیاثالدّین بن همام­الدّین حسینی، (زمستان 1362)، حبیب­السّیر فی اخبار افراد بشر، زیر نظر محمد دبیرسیاقی، تهران، کتابفروشی خیام.
  12. ـــــــــــ، ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (1353)، حبیب­السّیر فی اخبار افراد بشر، جلد سوم، زیر نظر محمد دبیر سیاقی، تهران، کتابفروشی خیام.
  13. ـــــــــــ، ــــــــــــــــــــــــــــــــ، (1372)، مآثرالملوک، ‌به تصحیح میرهاشم محدث. تهران، رسا.
  14. رودکی، جعفر بن محمد، (1378)، دیوان شعر رودکی، پژوهش و تصحیح و شرح از جعفر شعار، تهران، مهد مینا - نشر قطره.
  15. روملو، حسن­بیگ، (1357)، احسن­التواریخ، به اهتمام عبدالحسین نوائی، تهران، بابک.
  16. سمرقندی، عبدالرّزاق بن اسحاق، (1383)، مطلعالسعدین و مجمعالبحرین، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  17. صفا، ذبیح­الله، (1369)، حماسه­سرایی در ایران، تهران، امیرکبیر.
  18. ــــ، ـــــــ،(1364)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد 5، بخش دوم، تهران، فردوسی.
  19. الطهرانی، آقابزرگ، (1389ق / 1969م)، الذریعة الی تصانیف الشیعة، الجزء التاسع عشر، المجاهدات نقحه و زاد فیه ابن­المؤلّف احمد المنزوی، الطهران، کتابخانه اسلامیه.
  20. فخرالزّمانی، عبدالنّبی، (1363)، تذکرة میخانه، مصحّح احمد گلچین­معانی، بی­جا، اقبال، چاپ چهارم.
  21. فردوسی، ابوالقاسم، (1386)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.  
  22. قاسمی­حسینی­گنابادی، محمدقاسم، (د.982)، عمدة الاشعار، کتابخانة آستان قدس رضوی، شمارة 8383، [نسخة خطی]، تألیف 965ق. تاریخ کتابت صفر 980ق.
  23.  ـــــــــــــــــــــ، ــــــــــ، د.982)، زبدةالاشعار، کتابخانة آستان قدس رضوی، شمارة 8383، [نسخة خطی]، تألیف 976ق. تاریخ کتابت982- 980ق. 
  24. ــــــــــــــــــــــ، ـــــــــــ، (1393، الف)، لیلی و مجنون، مقدمه، تصحیح و تعلیقات زهرا اختیاری، مشهد، آهنگ قلم.
  25. ــــــــــــــــــــــ، ـــــــــــ، (1387)، شاه اسماعیل­نامه، مقدمه، تصحیح و تحشیه جعفرشجاع کیهانی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران.
  26. ــــــــــــــــــــــ، ـــــــــــ، (د.982)، شاه­رخ­نامه، کتابخانة پادشاهی انگلیس، شمارة 339  OR، [نسخة خطی]، تألیف 950ق.، تاریخ کتابت ندارد. 
  27. ــــــــــــــــــــــ، ـــــــــــ، (د.982)،  شاه­رخ­نامه، کتابخانة ملی فرانسه، شمارة 1985 SUPP، [نسخة خطی]، تألیف 950ق.، تاریخ کتابت 992 ق. 
  28. قاسمی گنابادی، میرزا محمدقاسم (1393، ب)، گوی­وچوگان، مقدمه، تصحیحات و تعلیقات: بهرام گرامی و زهرا مجیدی، تهران، میراث مکتوب.
  29. گروسه، رنه، (1353)، امپراطوری صحرانوردان، ترجمة عبدالحسین میکده، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  30. گلچین­معانی، احمد، (1346)، فهرست کتب خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، جلد هفتم (2)، مشهد، ادارة کتابخانه آستان قدس.
  31. ــــــــــــ، ــــــ، (1359)، تذکرة پیمانه (ذیل تذکرة میخانه)، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.
  32. ــــــــــــ، ــــــ، (1368)، تذکرة پیمانه، تهران، کتابخانه سنایی.
  33. منزوی، احمد، (1349)،  فهرست نسخه­های خطی فارسی، تهران، مؤسسة منطقه­ای.
  34. ــــــ، ـــــ، (1375)، فهرستوارة کتابهای فارسی، ج. 2، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  35. منوچهری دامغانی، احمد (1377)، برگزیدة اشعار منوچهری دامغانی، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، سخن.
  36. نظامی، الیاس بن یوسف، (1387)، کلیات نظامی گنجوی (مطابق با نسخة تصحیح شدة وحید دستگردی)، ویرایش ا. بهنام، تهران، پیمان.
  37. میرجعفری، حسین، (1384)، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دورة تیموریان و ترکمانان، ویرایش 2، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها؛ اصفهان: دانشگاه اصفهان، چاپ چهارم.
  38. نفیسی، سعید، (1344)، تاریخ نظم و نثر در ایران و زبان فارسی، دو جلد، انتشارات فروغی، بی‌جا.
  39. نوایی، میرنظام­الدین علیشیر، (1323)، مجالس النفائس، به سعی علی­اصغر حکمت، تهران، [بی­نا].
  40. یزدی، شرف­الدّین علی، (1336)، ظفرنامه، به تصحیح و اهتمام محمد عباسی، ج 2، تهران، امیرکبیر.

 

ب- مقالات فارسی

  1. اختیاری، زهرا، (1391)، «درست و نادرست در شرح حال قاسمی­­حسینی­گنابادی (جنابدی)»، نشریة ادب و زبان (علمی- پژوهشی)، دانشکده ادبیات دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورة جدید، شماره 31 (پیاپی 28)، بهار.
  2. ــــــــ، ـــــ، (1393)،«قاسمی گنابادی» دانشنامة زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران، فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، صص. 176- 174.
  3. ــــــــ، ـــــ، (1390)، «سایه روشنِ آثار و نوشته‌های قاسمی گنابادی»، نشریة ادب و زبان، دانشگاه شهید باهنر کرمان، شماره (30). صص. 77- 47.
  4. رویمر، ه. ر، (1390) «جانشینان تیمور»، تاریخ ایران (دوره تیموریان، پژوهش از دانشگاه کمبریج)، ترجمة یعقوب آژند، تهران، جامی.
  5. ـــــــ، ــ. ــ، (1384) «دورة صفویان»، تاریخ ایران (دوره صفویه، از مجموعه تاریخ کمبریج)، ترجمة یعقوب آژند، تهران، جامی.
  6. صفا، ذبیح­الله، (1384)، «ادبیات ایران در دوره صفویان»، تاریخ ایران (دورة صفویان)، پژوهش دانشگاه کمبریج، مترجم: دکتر یعقوب آژند، تهران: جامی.

 

ج- منابع لاتین

47. Blochet ,E.‚ Catalogue des manuscripts Persans‚tome troisieme No 1161- 2017‚ volume  III‚ published by Paris Reunion des bibliotheques nationales

49- -Ivanow Wladimir  concise Descriptive catalogue of the perian manuscripts in the curzon collection  Asiatic society of Bengal. published by the Asiatic society of Bengal Calcutta  1926

50- Rieu Charles, Catalogue the Persian manuscripts the British museum, volume  II, published by the trustees of the British museum, 1966.

51- Storey, C. A. (1972) Literaturre a bibliographical survet in three parts. By Yu. E. Bregel, part II, (specil histories of persia, kurdistatan, turkey, central Asia, Afghanistan, tukey, Arab states. Europe and America, China and Japan), edited by Yu. E. Borshchwvsky, central departement of oriental literature Moscow.

52. Story, A: Persian Literature to Bibliographical, volume1, part1, published

by: The Royal society of Great Britain and Ireland and sold its Agents, London

1970 .