بررسی اصالت و قدمت برخی روایات مربوط به رستم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز

2 دانشیار بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز

10.29252/kavosh.2020.15076.2912

چکیده

یکی از بن‌مایه‌های سازنده حماسه‌ها، اسطوره‌ها هستند. در روایت‌های حماسی، نشانه‌هایی از اساطیر و الگوهای اساطیری دیده می‌شود. بعضی از شخصیت‌ها، روایت‌ها، مکان‌ها و دیگر عناصر ممکن است ریشه در اساطیر داشته باشند. یکی از شخصیت‌هایی که درباره اساطیری یا غیراساطیری بودن او و روایت‌های مربوط به او، بسیار سخن گفته شده، رستم است. روایت‌ها و داستان‌هایی که درباره رستم در حماسه‌های ایران وجود دارد، درباره بعضی پهلوانان دیگر نیز آمده است؛ مانند نوع زاده ­شدن رستم، آوردن پادشاه از سرزمینی بیگانه یا شیوه مرگ او. در این روایت‌های مشابه روایت‌های رستم، بن‌مایه‌هایی دیده می‌شود که نشان­ می‌دهد نسبت به داستان‌های رستم اصیل‌تر یا کهن‌تر است.
در این مقاله، با بررسی چند گونه از این روایت‌ها، نشان داده شده که داستان‌های دیگر نسبت به داستان‌های مربوط به رستم از بن‌مایه‌های اساطیری قدیم‌تر یا ابتدایی پیروی می‌کنند و بن­مایه مربوط، در روایت‌های مربوط به رستم یا دیده نمی‌شود، یا رنگ باخته است یا شکلی جدیدتر و منطقی‌تر دارد و بنابراین، روایت‌های دیگر، نسبت به روایت‌های رستم اصیل‌تر یا حداقل کهن‌تر هستند و روایت‌های مربوط به رستم باید روایت‌هایی جدیدتر یا به دلیل تبدیل او به پهلوان اول حماسه ملّی، بر اساس دیگر روایت‌ها ساخته شده باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Verification of authenticity and antiquity of some narrations related to Rostam

نویسندگان [English]

  • Ali Farzane Qasrodashti 1
  • Mahmood Rezaei Dashtarzhane 2
1 Litreture Department of Shiraz University, Shiraz, Iran
2 ASSOCIATE PROF. of PERSIAN LITERATURE in SHIRAZ UNIVERSITY
چکیده [English]

In epic narratives, there are signs of mythology and mythological patterns. Some characters, narratives, places, and other elements may be rooted in mythology. One of the characters who has been talked about much of his mythological or non-mythological and narrative related to him is Rostam. The narratives and stories that Rostam presents in the epic of Iran includes some other heroes like the birth of Rostam, bringing the king from an alien land or his way of death. In these narratives, similar to Rostam's narrations, there are some pieces of material that are more or less authentic than Rostam's stories. In this article, several of these narratives have been investigated and shown. Other stories follow Rostam's stories from the older or primary mythological material, and in the narratives of Rostam it is neither visible nor visible, or the color is lost or a newer form And more logical. Therefore, other narratives are more or less original than Rostam's narratives, and narratives related to Rostam are probably newer in narratives or because of his conversion to the first epic of the National Epic, based on other narratives.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shahnameh
  • Rostam
  • the epic narrative and authenticity
  • mythological pattern
  • epic pattern
  1. الف) کتاب­ها

    1.  آموزگار، ژاله (۱۳۹۱)، تاریخ اساطیری ایران، تهران، سمت.
    2.  اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (۱۳۸۷)، اسطوره، بیان نمادین، تهران، سروش.
    3. اوستا (۱۳۸۵)، گزارش جلیل دوستخواه، تهران، مروارید.
    4. ایونس، ورونیکا (۱۳۸۱)، شناخت اساطیر هند، ترجمه باجلان فرخی، تهران، اساطیر.
    5. _________ (۱۳۸۵)، شناخت اساطیر مصر، ترجمه باجلان فرخی، تهران، اساطیر.
    6. بهار، مهرداد (۱۳۷۴)، جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران، فکر روز.
    7. _________ (۱۳۸۷)، از اسطوره تا تاریخ، تهران، چشمه.
    8. _________ (۱۳۹۱)، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران، آگه.
    9. ثعالبی، ابومنصور (۱۳۸۴)، شاهنامه، تهران، اساطیر.
    10. خالقی‌مطلق، جلال (۱۳۷۲)، گل رنج­های کهن، تهران، ثالث.
    11. _________ (۱۳۸۱)، سخن­های دیرینه، تهران، افکار.
    12. _________ (۱۳۸۶)، حماسه، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
    13. _________ (۱۳۹۰)، فردوسی و شاهنامه سرایی، «رستم»، تهران، فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.
    14. دینوری، ابوحنیفه (۱۳۸۳)، اخبارالطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نی.
    15. ذکرگو، امیرحسین (۱۳۷۷)، اسرار اساطیر هند، تهران، فکر روز.
    16. رزنبرگ، دنا (1389)، اسطوره ایزیس و ازیریس، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران، اسطوره.
    17. روایت پهلوی (۱۳۶۷)، ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    18. زنجانی، محمود (1372)، فرهنگ جامع شاهنامه، تهران، عطایی.
    19. سرکاراتی، بهمن (۱۳۹۳)، سایه‌های شکار شده، تهران، طهوری.
    20. سیگال، رابرت (۱۳۹۰)، اسطوره، ترجمة احمدرضا تقاء، تهران، ماهی.
    21. صفا، ذبیح‌الله (۱۳۸۴)، حماسه‌سرایی در ایران، تهران، امیرکبیر.
    22. طبری، محمّد (۱۳۷۵)، تاریخ طبری، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر.
    23. غفوری، رضا (۱۳۹۴)، هفت منظومه حماسی، تهران، میراث مکتوب.
    24. فردوسی، ابوالقاسم (۱۳۶۶)، شاهنامه، دفتر اول، (۱۳۶۹‌، ‌دفتر دوم، ۱۳۷۱‌، ‌دفتر سوم)، تصحیح جلال خالقی‌مطلق، نیویورک و کالیفرنیا، مجموعه متون فارسی.
    25. قریب، بدرالزمان (۱۳۸۶)، مطالعات سعدی، به کوشش محمّد شکری فومشی، تهران، طهوری.
    26. قلی‌زاده، خسرو (۱۳۹۲)، فرهنگ اساطیر ایران، تهران، پارسه.
    27. کتاب مقدس (بی‌تا)، ترجمة ویلیام گلن و میرزامحمّد جعفر شیرازی، بی‌جا.
    28. کوپ، لارنس (۱۳۹۰)، اسطوره، تهران، علمی و فرهنگی.
    29. کویاجی، جهانگیر (۱۳۸۸)، بنیادهای اسطوره و حماسه ایران، تهران، آگه.

    ۳۰. مستوفی، حمدالله (۱۳۶۴)، تاریخ گزیده، تهران، امیرکبیر.

    ۳۱. نولدکه، تئودور (۲۵۳۷)، حماسه ملی ایران، ترجمة بزرگ علوی، تهران، سپهر.

    ۳۲. هومر، (1390) ایلیاد، ترجمة سعید نفیسی، تهران، دنیای کتاب.

    ۳۳. هینلز، جان راسل (1385)، شناخت اساطیر ایران، ترجمة باجلان فرخی، تهران، اساطیر.

    ۳۴. یسنا، (1387) ترجمة ابراهیم پورداوود، تهران، اساطیر.

     

    ب) مقاله­ها

    1. آیدنلو، سجّاد (۱۳۸۴)، «فرضیه‌ای دربارة مادر سیاوش»، نامة فرهنگستان، شمارة ۲۷، ۲۷ ـ ۴۶.
    2. _________ (۱۳۸۸)، «هفت خان پهلوان»، نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر، شمارة ۲۶، ۱ ـ ۲۷.
    3. احمدی، جمال (۱۳۸۴)، «در شناخت اسطوره اکوان دیو»، کاوش‌نامه، سال ششم، شمارة دهم، صص ۱۰۷ ـ ۱۲۷.
    4. امیدسالار، محمود (۱۳۶۱)، «راز رویین‌تنی اسفندیار»، ایران‌نامه، سال اول، شمارة دوم، صص ۲۵۴ ـ ۲۸۱.
    5. باقری‌حسن‌کیاده، معصومه (۱۳۸۸)، «اکوان دیو و وای، اسطوره باد»، مجلة مطالعات ایرانی، سال هشتم، شمارة شانزدهم، صص ۱۳۳ ـ ۱۴۰.
    6. بالازاده، امیرکاووس (۱۳۸۷)، «شاهنامه و اسطوره برادرکشی»، فصلنامة هنر، شمارة هفتاد و هفتم، صص ۱۲۸ ـ ۱۴۷.
    7. حمیدیان، سعید (۱۳۷۰)، «داستان رستم و سهراب، برگرفته از الگوی داستان فرود»، مجلة دانش، شمارة ۶۴، صص ۲۶ ـ ۳۱.
    8. راشد محصل، محمّدتقی (۱۳۸۸)، «پایان کار رستم درشاهنامه»، فصلنامة پاژ، شمارة هفتم، صص ۷۹ ـ ۹۸.
    9. رضایی‌دشت‌ارژنه، محمود (۱۳۸۸)، «جابه‌جایی و دگرگونی اسطوره رستم در شاهنامه»، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال پنجم، شمارة هفدهم، صص ۶۳ ـ ۹۱.
    10. _________ (۱۳۹۱)، «نقد و بررسی داستان فرود سیاوش بر اساس رویکرد ساخت‌شکنی»، بوستان ادب، سال پنجم، شمارة دوم، صص ۳۰ ـ ۶۰.
    11. رویانی، وحید (۱۳۹۴)، «پزشک پلنگان و شیران منم»، متن‌شناسی ادب فارسی، دورة جدید، شمارة دوم، صص ۷۹ ـ ۹۴.
    12. سرکاراتی، بهمن (۱۳۵۵)، «رستم، یک شخصیت تاریخی یا اسطوره‌ای؟»، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، سال دوازدهم، شمارة دوم، صص ۱۶۱ ـ ۱۹۲.
    13. شعبانلو، علیرضا (۱۳۹۰)، «بازتاب اسطوره آفرینش آیین زروانی در داستان اکوان دیو»، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال هشتم، شمارة بیست‌وششم، ،صص ۱۰۹ ـ ۱۲۸.
    14. مالمیر، تیمور و فردین حسین‌پناهی (۱۳۹۱)، «اسطوره اژدها کشی و طرح آن در شاهنامه»، بوستان ادب، دورة چهارم، شمارة چهارم، صص ۱۴۱ ـ ۱۷۱.
    15. مختاریان، بهاره (۱۳۸۳)، «اکوان دیو، اکومن یا اکوای دیو»، ایران‌نامه باستان، سال چهارم، شمارة دوم، صص ۹ ـ ۴۵.
    16. _________ (۱۳۸۶)، «تهمینه کیست؟»، نامة فرهنگستان، دورة نهم، شمارة سوم، صص ۱۵۰ ـ ۱۷۹.
    17. نحوی، اکبر و عظیم جباره (1390)، «تحقیقات ایران­شناسی: شفره رستم یا شفره رُستون؟ (بازخوانی یک واژه در یادگار زریران)»، نامة فرهنگستان، دورة دوازدهم، شماره یکم، صص 98 ـ 102.
    18. نصراصفهانی، محمّدرضا و علی صادقی (۱۳۹۱)، «دگردیسی ایندرا به رستم»، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دورة هشتم، شمارة بیست‌وهشتم، صص ۲۴۸ ـ ۲۶۸.
    19. یارشاطر، احسان (۱۳۳۰)، «ایندرا»، مجله یغما، سال چهارم، شمارة دهم، صص ۴۳۳ ـ ۴۴۷.