تحلیل انتقادی و تطبیقی روش خوارزمی و جامی در شرح نی نامه مولوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه کاشان

2 دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه کاشان

3 استاد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران

10.29252/kavosh.2021.15117.2924

چکیده

جامی (وفات: 898 هـ . ق) و خوارزمی (وفات: 233 هـ . ق) از شاعران و عارفان بزرگ قرن نهم هجری، با تألیفات ارزنده‌ای در زبان و ادبیّات فارسی در زمرۀ نخستین شارحان مثنوی مولوی محسوب می‌شوند. شروح خوارزمی و جامی از زمان تألیف تا امروز، مورد توجّه بسیاری از مولوی­پژوهان و شارحان مثنوی معنوی قرار گرفته است. آثاری دربارۀ احوال، آثار و زندگی این شارحان تألیف و تدوین شده است، اما اثری که به بررسی و تبیین روش و رویکرد این شارحان در شرح نی­نامه (هیجده بیت آغازین مثنوی) بپردازد تا کنون به نگارش در نیامده است. مسأله این پژوهش شناختی تحلیلی از مواضع اختلاف و اشتراک روش شرح‌های خوارزمی و جامی بر نی‌نامة مولوی است. هر دو شارح روشی تلفیقی را در شرح نی‌نامه به کار برده و بر تلقی هرمنوتیکی از تفسیر استوار بوده­اند و به جای کشف مراد مولوی در نی‌نامه، به کشف و استخراج تفسیر عرفانی غیرمدلّل مباحثی در نی‌نامه پرداخته‌اند که متن ظرفیّت آن را دارد. آنها با این روش، طبعاً، فهم و درک نی‌نامه مثنوی مولوی را برای خواننده و مخاطب بویژه مخاطب عام دشوار کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critical and Comparative Analysis of Kharazmi and Jami Methods in the Descriptions of Ney Name

نویسندگان [English]

  • Kobra Sedighi 1
  • Reza Ruhani 2
  • Ahad Faramarz gharamaleki 3
1 PhD student in Persian language and literature, Kashan University
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, Kashan University
3 Professor of Islamic Philosophy and Theology, University of Tehran
چکیده [English]

      Kharazmi and Jami are great poets and mystics of the ninth century AH. They are also among the early commentators of Rumi's Masnavi. The interpretive allusions and mystical considerations of these two commentaries have been considered by many post-Rumi scholars. There are works about the states, works and life of these commentators, but there is no research yet on their methods to describe the Ney-nameh (eighteen verses at the beginning of Masnavi). This issue is undertaken in this research through the analytical recognition of the differences and commonalities and the methods of explaining the Ney-name from the perspective of Kharazmi and Jami. Both commentators are found to have made hermeneutic interpretation, and sometimes an eclectic method instead of discovering the theory of the author of Masnavi. They seek to discover, extract, and explain the mysticism of the epistle, which the text has the capacity for, but they have no reason for their explanations. Thus, they have made it difficult for the general audience of Masnavi to understand the concepts and meanings of the letter.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Masnavi
  • Descriptions of Ney-nameh
  • Method of interpretation
  • Jawahar al-Asrar by Kharazmi
  • Resale Naeyeh by jami
  1. الف) کتاب­ها

    1. قرآن کریم (1387)، مترجم: سیّدعلی موسوی­گرمارودی، ویراستاران بهاءالدّین خرمشاهی، سیّدحسین صدرالحفاظ، حسین استاد ولی، چاپ سوّم (با تجدید نظر مترجم)، تهران: چاپخانه قدیانی.
    2. احمدی، بابک (1389)، ساختار و تأویل متن، چاپ دوازدهم، تهران: نشر مرکز.
    3. انقروی، رسوخ‌الدّین اسماعیل (1348)، شرح کبیر انقروی بر مثنوی معنوی مولوی، ترجمة عصمت ستّارزاده، تهران: چاپخانۀ ارژنگ.
    4. جامی، نورالدّین عبدالرّحمن (1335)، رساله نای. تصحیح: حامد ربانی، تهران: انتشارات کتابخانه علمیه حامدی.
    5. جامی، نورالدّین عبدالرّحمن (1375)، رسالة النائیة (نی­نامه درباره زندگی مولوی یونسکو، 1973). تصحیح: خلیل­الله خلیلی، تهران: دنیای کتاب.
    6. حکمت، علی‌اصغر (1363)، جامی: نورالدّین عبدالرّحمن جامی، تهران: انتشارات توس.
    7. خوارزمی، تاج‌الدّین حسین بن حسن (1366)، جواهرالاسرار و زواهرالانوار، تصحیح محمّدجواد شریعت، جلد 1و 2، اصفهان: انتشارات مشعل.
    8. _____________________ (1393)، شرح فصوص­الحکم، تصحیح و مقدّمه: نجیب مایل هروی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات مولی.
    9. ____________________________ (1360). ینبوع­الاسرار فی نصائح­الابرار، به اهتمام: مهدی درخشان، تهران: انتشارات انجمن استادان زبان و ادبیّات فارسی.
    10. زرین‌کوب، عبدالحسین (1394)، سرّ نی: نقد و شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی، چاپ چهاردهم، تهران: انتشارات علمی،.
    11. زند، علی (1384)، سوز نی، قم: انتشارات پرتو خورشید.
    12. ساروخانی، باقر (1373)، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    13. شجری، رضا (1386)، معرفی و نقد و تحلیل شروح مثنوی، تهران: امیر کبیر.
    14. فرامرز قراملکی، احد (1391)، روش­شناسی مطالعات دینی، چاپ هشتم، مشهد: انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
    15. قریشی­لاهوری، ایوب (خواجه­ایوب) (1377)، اسرارالغیوب شرح مثنوی معنوی، تصحیح و تحشیه محمّدجواد شریعت، تهران: اساطیر.
    16. مایل هروی، نجیب (1377)، جامی، تهران: انتشارات طرح نو.
    17. مولوی، جلال‌الدّین محمّد بلخی (1372)، کلّیّات شمس تبریزی، به کوشش بدیع الزمان فروزانفر، چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    18. مولوی، جلال‌الدّین محمّد بلخی (1374)، مثنوی معنوی (از روی نسخۀ قونیه 677 ه.ق.)، به کوشش توفیق ه. سبحانی، چاپ دوم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    19.  میرباقری فرد، سیّدعلی­اصغر (1394)، تاریخ تصوّف، تهران: انتشارات سمت.
    20. نیکلسون، رینولدالین (1393)، شرح مثنوی معنوی مولوی، با پیش‌گفتار سیّدجلال‌الدّین آشتیانی، ترجمه و تعلیق: حسن لاهوتی، ویراستار: بهاءالدّین خرّم‌شاهی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

    ب) مقاله­ها

    1. احمدی­دارانی، علی­اکبر؛ مرتضی رشیدی­آشجردی (1389)، «مقایسه و تطبیق چهار شرح از مثنوی با آغاز دفتر سوّم»، پژوهش­های زبان و ادبیّات فارسی، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، شماره4، پیاپی8، صص43-58.
    2. آتش، احمد (1365)، «معنای هیجده بیت آغاز مثنوی». ترجمة توفیق سبحانی، معارف، شماره 8، صص 103-118.
    3. آقاحسینی، حسین؛ امید ذاکری­کیش (1392)، «بررسی و نقد شروح مثنوی با تکیه بر توجّه آنها به روایت، پیوستگی ابیات و متن مثنوی»؛ ادب و زبان (نثر پژوهی ادب فارسی)، شماره 34، صص 1-32.
    4. پورجوادی، نصرالله (1362)، «مقدّمه کمال­الدّین خوارزمی بر شرح مثنوی»؛ نشر دانش، شماره 15، 48-52.
    5. سلیمان­ منصوری، هستی؛ علی­محمّد مؤذّنی؛ نرگس امیرشریفی (1393)، «مقایسۀ اختلافات شرح مثنوی نیکلسون در دفتر اوّل با شرح مثنوی استادان فروزان­فر، کریم زمانی و استعلامی»، تحلیل و نقد متون زبان و ادبیّات فارسی، شماره 21، صص 25-53.
    6. رضی، احمد (1386)، «روش در تحقیقات ادبی»، گوهر گویا، دوره 1، شماره 1، صص 129-141.
    7. کمپانی­ زارع، مهدی (1389)، «جستار: شرط نامه مولانا با مخاطبان». کتاب ماه دین، شماره 161، صص 91-102.
    8. نوریان، مهدی (1384)، «هرکسی از ظنّ خود شد یار من»، زبان و ادبیّات فارسی، شماره 47، 48، 49، صص 229-242.