رویکرد مستملی بخاری در بهره‌گیری از داستان "حضرت موسی" برای بیان مباحث عرفانی شرح‌التعرف

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه شهرکرد

2 استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه شهرکرد

10.29252/kavosh.2021.15633.2968

چکیده

قرآن کریم در میان منابع مورد استفاده اهلِ معرفت برای تألیف کتب عرفانی، منبعی بنیادین و اساسی به شمارمی ­آید. نویسندگان آثار صوفیه به تناسب موضوع مورد بحث خود و به منظور روشن­ ترکردن برخی مسائل برای مخاطب، به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از واژه­ ها، اصطلاح­ ها و آیات قرآنی و یا قصّه­ های این منبع گرانقدر بهره ­می­ جویند. اسماعیل مستملیِ بخاری (وفات: 434 هـ . ق) نیز، در شرح خود بر کتاب «التَّعَرُّفُ لِمذهبِ اهلِ التَّصَوُّف»، با بهره ­گیری از داستان حضرت موسی و آیات قرآنی مرتبط با آن، به شرح و تبیین و تأویل مباحث عرفانی و دینی و بعضاً کلامی پرداخته است.
   مسأله مطرح شده در این پژوهش پی ­بردن به رویکرد مستملی در بهره­ گیری از سرگذشت حضرت موسی برای بیان مباحث کتاب شرح­التّعرّف است و یافته­ های به دست آمده نیز از رویکرد دو وجهی مستملی به این داستان حکایت دارد. در رویکرد نخست، حضرت موسی بویژه در واقعه تجلّی خداوند بر کوه طور، نماد سالکی است که به فنای صفات رسیده است و بسیاری از مقام ­های سیر و سلوک را در قالب سالکی که در مقام سکر و فنا و وجد و غلبه و تفرید و تفرقه بوده پشت­ سرگذاشته است. این رویکرد گره­ خوردگی داستان حضرت موسی را به­ عنوان نمونه ­ای در تبیین مباحث عرفانی مطرح می ­کند.
     و در رویکرد دوّم، داستان حضرت موسی نمونه و شاهدی برای تبیین مسائل مربوط به شریعت می­­ شود. در این رویکرد، مستملی حضرت موسی را پیامبری معرفی می­ کند که در مباحثی مانند معجزه، امّت، کلام با خداوند، قرب و... در مرتبه پایین­ تری از پیامبرخاتم قرار دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Continuous approach of using the story of the Prophet Moses to explain the mystical issues in Sharh al-Ta’rof

نویسندگان [English]

  • suossan mousaie 1
  • AHMAD AMIN 2
1 PhD student in Persian language and literature, Shahrekord University
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Shahrekord University
چکیده [English]

The Qur'an is a fundamental source used by scholars to compile mystical books. The authors of the Sufi works have used the words, expressions and verses of the Qur'an or the stories of this valuable source directly or indirectly in accordance with their subject matter and in order to clarify some issues for the audience. Mostamali Bukhari, in his commentary on the book Al-Ta'rof for the Sufi religion, has used the story of the Prophet Moses and the corresponding Qur'anic verses to explain mystical, religious and sometimes theological issues.
The aim of this research is to realize the complementary approach to the story of the Prophet Moses to express the topics of the book Sharh al-Tarif. The findings indicate a two-pronged approach to this story. In the first one, when God is manifested on the mountain, the Prophet Moses is a symbol of a seeker who has reached the perishing of attributes and conducts. He is as a seeker who is drunk and lost in ecstasy. Dominance, segregation and division have passed for him. This approach presents the entanglement of the story of Moses in the explanation of mystical issues. In the second approach, the story of Moses becomes an example to explain issues related to the law. In this continuous approach, the author introduces Moses as a prophet who is in a lower rank than the Prophet Mohammad in matters such as miracles, ummah, words with God, and closeness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Description of knowledge
  • Story of the Prophet Moses
  • Mystical concepts
  • Intoxication
  1. الف) کتاب­ها

    1. قرآن کریم.
    2. انصاری، خواجه عبدالله (1360)، صد میدان، به اهتمام قاسم انصاری، تهران: کتابخانه طهوری.
    3. _________ (1361)، منازل­السّایرین، ترجمه و شرح عبدالغفور روان فرهادی، تهران، انتشارات مولی.
    4. _________ (1362)، طبقات­الصوفیه، تصحیح محمّد سرور مولایی، تهران، انتشارات توس.
    5. بقلی­شیرازی، روزبهان (1360)، شرح شطحیات، چاپ هانری کوربن، تهران، کتابخانه طهوری.
    6. بغدادی، جنیدبن محمّد جنید (1962م.)، رسایل­جنید، تصحیح و تحریر علی حسن عبدالقادر، لندن، Luzac & Company Ltd..
    7. جندی، مؤیدالدّین بن محمود (1362)، نفحة­الرّوح و نحفة­الفتوح، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، مولی.
    8. دهباشی، مهدی و سیّدعلی­اصغر، میرباقری­فرد (1384)، تاریخ تصوّف 1، تهران، انتشارات سمت.
    9. زرین­کوب، عبد­الحسین (1386)، بحر در کوزه: تفسیر قصّه­ها و تمثیلات مثنوی، چاپ دوازدهم، تهران، علمی.
    10. سراج­طوسی، ابونصر (1388)، اللمع فی­التصوف، ترجمة مهدی محبّتی، تهران، اساطیر.
    11. سلمی، عبدالرّحمن (1953م.)، طبقات­الصوفیه، به کوشش مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه.
    12. سهروردی، ابوحفص شهاب­الدّین عمر (1364)، عوارف­المعارف، ترجمة عبدالمؤمن­اصفهانی، به اهتمام قاسم انصاری، تهران، علمی فرهنگی.
    13. عطار، فریدالدّین (1336)، تذکرة­الاولیا، تصحیح محمّد استعلامی، تهران، انتشارات زوار.
    14. غلامرضایی؛ محمّد (1388)، سبک­شناسی نثرهای صوفیه، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
    15. قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن (1391)، رساله قشیری، تصحیح: بدیع­الزّمان فروزان­فر، چاپ سوّم، تهران، انتشارات زوار.
    16. کاشانی، عزالدّین محمود (1389)، مصباح­الهدایة و مفتاح­الکفایة، مقدّمه و تصحیح: جلال­الدّین همایی، تهران، انتشارات زوار.
    17. کلابادی، ابی­بکر محمّد ابن اسحق (1413-1993)، التّعرّف لِمذهب اهل­التصوّف، الطبعة­الاولی، دارالکتب­العلمیه، بیروت-لبنان.
    18. مستملی­بخاری، ابوابراهیم اسماعیل محمّد (1370). شرح­التّعرّف لِمذهب اهل تصوّف، پنج ربع، با مقدّمه و تصحیح محمّد روشن، تهران انتشارات اساطیر.
    19. هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1380)، کشف­المحجوب، تصحیح ژوکوفسکی، تهران، انتشارات طهوری.

    ب) مقاله­ها

    1. میرباقری، سیّدعلی­اصغر وحسین آقاحسینی، مهدی رضایی (1386)، «مراتب توحید از دیدگاه جنید بغدادی»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، شماره 2، ص211-225.
    2. فروغی مقدم، بهجت، تقی اجیه (1398)، «رویکرد شرح­التّعرّف به داستان حضرت ادم»، مجلة فنون ادبی، سال یازدهم، شماره 2، ص 50-37.

    ج) پایان­نامه­ها

    1. حقیقی پوده، داود (1390)، بررسی و مقایسة داستان پیامبران و اولیاء در شرح­ تعرف و کشف­المحجوب، پایان­نامة کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر سیّده مریم روضاتیان، دانشگاه اصفهان.