بررسی و تحلیل فراخوانی شخصیت‌ها و روایات اسطوره‌ای-حماسی در شعر زنان افغانستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ تعلیم و تربیه، دانشگاه جوزجان، افغانستان

2 استاد دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)

3 دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)

10.29252/kavosh.2023.19561.3372

چکیده

اسطوره، از استعاره­ گونه­ هایی است که به دلیل برخورداری از ویژگی تکرارپذیری و ماهیت بینامتنی، همواره در آثار منظوم و منثور فارسی بازتولید شده و شاعران به یاری این عنصر تصویرساز به توسعۀ معنایی و زیباشناختی آثار خود پرداخته­ اند. شخصیت ­های اسطوره ­ای در عصر حماسی از نقش ایزدی، به شکل پهلوان حماسی درآمده و شخصیت اسطوره­ ای-حماسی یافته­ اند. به همین سبب، بسیاری از شخصیت ­ها و روایات حماسی پیشینۀ اسطوره ­ای دارند که در روزگار پسین از عالم اسطوره به شکل حماسه درآمده و دست­خوش تغییر و دگردیسی شده ­اند. گسترۀ بازتولید شخصیت­ ها و روایت ­های اسطوره ­ای-حماسی در شعر زنان افغانستان ایجاب می­ کند تا در این خصوص پژوهش شایسته انجام شود. به همین دلیل، نوشتار حاضر تلاش دارد بازتاب شخصیت­ ها و روایات اسطوره­ای-حماسی را در شعر زنان افغانستان، با تکیه بر اشعار خالده فروغ (1351)، لیلا صراحت‌روشنی (1337-1383) و لیلا کاویان (1329-1376)، به روش توصیفی-تحلیلی، مبتنی بر آرای بینامتنی ژرار ژنت، بررسی و تحلیل کند.
یافته­ های این پژوهش نشان می­ دهد که بانوان شاعر معاصر افغانستان عناصر اسطوره ­ای-حماسی را با کارکردهای الگوسازی، تقویت روحیۀ جنگاوری، بیان عظمت و بزرگی، توصیف و فضاسازی، توبیخ و ملامت، ایدئولوژیک، بیان اهمیت، تصویرسازی و مضمون ­آفرینی به گونه ­های تلمیحی، تشبیهی و اشاری بینامتنیت ضمنی و ارجاعِ بینامتنیت صریح بازآفرینی کرده ­­اند. این شاعران، به یاری عناصر اسطوره ­ای-حماسی مفاهیم اجتماعی، ایدئولوژیک و عاشقانه را بازتاب داده، استبداد سیاسی نظام سلطنتی کشور را نکوهش و اوضاع اجتماعی در دوران جنگ ­های داخلی را توصیف کرده­ اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analyzing the reflection of narratives and mythological-epic characters in the poetry of Afghan women

نویسندگان [English]

  • Mohammad Daneshgar 1
  • Sayyed Ali Ghasemzade 2
  • Reza Chehreghani 3
1 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Education, Jowzjan University, Jowzjan, Afghanistan,
2 Associate Professor of Imam Khomeini International University
3 Associate Professor of Persian Language and Literature at Imam Khomeini International University
چکیده [English]

Due to its inherent repeatability and transcendent nature, the myth, as a metaphorical construct, has always been reproduced in literary works, and poets have utilized this device to enhance the semantic and aesthetic development of their works. Many characters and narratives of the past epics have their roots in myths; they have been transformed into epics in the past ages and have undergone changes. Since the reproduction of mythological-epic symbols in the poetry of Afghan women is worth studying, this article attempts to examine the reflection of mythological-epic elements in the poetry of Afghan women using a descriptive-analytical method based on the intertextuality of Gérard Genette. The findings of this research indicate that contemporary Afghan poetesses have recreated mythological-epic elements through implicit, metaphorical, and referential intertextuality, employing functions such as making patterns, bolstering war-like spirits, expressing grandeur, description and spatialization, admonition and reprimand, ideological expression, expression of significance, imagery, and thematic creation. These poets have reflected social, ideological, and romantic concepts with the aid of mythological-epic elements, depicting political tyranny, and describing the social conditions during periods of civil war.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Myth
  • Afghan women's poetry
  • Intertextuality
  • Gérard Genette
  1. الف) کتاب­ها

    1. اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1387)، اسطوره، بیانِ نمادین، چاپ دوم، تهران: سروش.
    2. الیاده، میرچا (1362)، چشم ­اندازهای اسطوره، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: توس.
    3. بهار، مهرداد (1374)، جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران: فکر روز.
    4. بیرنگ‌کوه دامنی، محمّدعاقل (1362)، در میلاد خورشید؛ گزینۀ شعر، کابل: دانشگاه کابل.
    5. تابش، قنبرعلی (1382)، چشم ­انداز شعر امروز افغانستان، تهران: الهدی.
    6. ستاری، جلال (1389)، جهان اسطوره ­شناسی: آیین و اسطوره، تهران: نشر مرکز.
    7. سیدحسینی، رضا (1387)، مکتب­ های ادبی، چاپ چهاردهم، تهران: نگاه.
    8. شایگان ­فر، حمیدرضا (1380)، نقد ادبی؛ معرفی مکاتب نقد همراه با نقد و تحلیل شواهد و متونی از ادب فارسی، تهران: دستان.
    9. شمیسا، سیروس (1383). نقد ادبی، چاپ چهارم، تهران: فردوس.
    10. صراحت‌روشنی، لیلا (1376). از سنگ­ ها و آیینه ­ها (گزینۀ شعر). پشاور: میوند.
    11. ــــــــ (1383)، روی تقویم تمام سال (دفتر شعر)، چاپ دوم، هلند: انجمن زنان افغان «رابعۀ بلخی».
    12. فروغ، خالده (1379)، سرنوشت دست­ های نسل فانوس، پشاور: میوند.
    13. ــــــــــ (1391)، قیام میترا و چند رؤیای دیگر، چاپ دوم، کابل: انجمن قلم افغانستان.
    14. قاسم‌زاده، سیدعلی و سعید بزرگ‌بیگدلی (1397)، رمان اسطوره‌ای (نقد و تحلیل جریان اسطوره‌گرایی در رمان فارسی)، تهران: نشر چشمه.
    15. قویم، عبدالقیوم (1387)، مروری بر ادبیات معاصر دری، چاپ دوم، کابل: سعید.
    16. مسکوب، شاهرخ (1398)، درآمدی به اساطیر ایران، تهران: فرهنگ جاوید.
    17. میرشاهی، مسعود (1379)، شعر زنان افغانستان، پاریس: خاوران.
    18. نامورمطلق، بهمن (1395)، بینامتنیت، تهران: سخن.
    19. ــــــــــــ (1400)، درآمدی بر اسطوره­ شناسی، چاپ سوم، تهران: سخن.
    20. ــــــــــــ (1394)، درآمدی بر بینامتنیت، چاپ دوم، تهران: سخن.
    21. نامورمطلق، بهمن و بهروز عوض ­پور (1395)، اسطوره و اسطوره ­شناسی نزد ماکس مولر، تبریز: نشر موغام.
    22. یاحقی، محمّدجعفر (1398)، فرهنگ اساطیر و داستان­واره ­ها، چاپ ششم، تهران: فرهنگ معاصر.

    ب) مقالات

    1. شریفیان، مهدی و رضا چهرقانی­ برچلویی (1390)، «تاریخ و جغرافیا در شعر پایداری افغانستان»، تاریخ ادبیات، دوره 4، شماره 1، صص183-197.
    2. دانشگر، محمّد؛ سیدعلی قاسم‌زاده و رضا چهرقانی (1401)، «بازخوانی نقش و کارکرد فراخوانی شخصیت­ های اسطوره ­ای در شعر پایداری افغانستان (مطالعۀ موردی اشعار واصف باختری بر اساس نظریۀ ژرار ژنت)»، ادبیات پایداری دانشگاه شهید باهنر، دوره 14، شماره 26،صص127-152.
    3. قلی ­زاده، خسرو (1388)، «بارۀ پهلوانی در اساطیر هند و اروپایی»، پژوهش­نامه زبان و ادبی فارسی دانشگاه اصفهان (گوهر گویا)، دوره 3، شماره 1، صص 103- 122.
    4. نامورمطلق، بهمن (1386)، «ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن ­ها»، پژوهشنامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، شماره 56، صص 83- 98.
    5. نوش ­آبادی، تاج‌الدّین (1381)، «کاویان»، دانشنامه ادب فارسی، به سرپرستی حسن انوشه، چاپ دوم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، جلد3، ص820.
    6. نیسی، ایاد؛ ناصر زارع و رسول بلاوی (1400)، «فراخوانی شخصیت­ های دینی و اسطوره­ ای در شعر پایداری سید ابوطالب مظفری (مطالعۀ موردی: دیوان عقاب چگونه می ­میرد؟»، پژوهش­ های ادبی دانشگاه تربیت مدرس، دوره 18، شماره 71، صص151-173.

    ج) وبلاگ

    1. کهدوئی، محمّدکاظم (آذر 1390)، شیوۀ نیمایی در شعر زنان افغانستان، http://mkahdouei.blogfa.com/post/49